Chương Sáu: Tính Dục

Giới Thiệu
I. TỔNG QUÁT
II. CÁC YẾU TỐ
III. DẠY ĐIỀU CHI
Cách Dạy
Các Ý Niệm:
Kín Đáo, Riêng Tư và An Toàn.
Kỹ Năng
Hành Vi

Giới Thiệu
Tuổi dậy thì mang lại nhiều thay đổi cho thiếu niên, nó làm em ngượng nghịu bất kể em là trẻ bình thường hoặc tự kỷ. Tất cả em nào đến tuổi này đều cần có hiểu biết về chuyện gì xẩy ra cho cơ thể của mình, và cách chăm lo cho cơ thể; trẻ tự kỷ càng phải được cha mẹ chỉ dẫn và cho nhiều thông tin hơn trong giai đoạn này, cần được dạy một cách đặc biệt về tuổi dậy thì và những điều đi kèm với nó. Em nào học trường đặc biệt thì chương trình học có thể dành thì giờ trình bầy các điều này, còn em nào học lớp bình thường cùng với các bạn đồng tuổi cùng trang lứa thì việc kết bạn, được bạn chấp nhận tùy thuộc nhiều về bề ngoài, y phục, đầu tóc, vệ sinh cá nhân. Những điểm này rất quan trọng vì chúng giúp em hòa được với bạn trẻ khác, không biệt lập khác người và nhờ vậy không bị bắt nạt. Hòa nhập vào nhóm là kỹ năng cần thiết để tự tin vào giá trị con người mình, và cũng quan trọng cho thành công trong tương lai trong xã hội. Để được an toàn, tất cả các em cần hiểu về hành vi nào thích hợp nơi công cộng, và hành vi nào có tính riêng tư, sự đụng chạm nào chấp nhận được hoặc không; thiếu niên cũng cần được học về tính dục vì trong vài năm là em sẽ đến tuổi trưởng thành.
Cách bạn dạy con về những đề tài trên thì quan trọng ngang với điều bạn dạy; giữ thái độ tự nhiên, không để lộ tình cảm hoặc có ý phán xét (xấu / tốt, hay / dở) mà thay vào đó là thái độ 'cần học để biết' sẽ giúp con bạn được nhiều bây giờ cũng như mai sau.
Tính dục là đề tài mà chẳng những nhiều cha mẹ tây phương muốn tránh ngay cả với con bình thường, cha mẹ Việt Nam lại càng không muốn nói tới vì văn hóa xem đó là chuyện cấm kỵ. Nó là đề tài tế nhị vì niềm tin tôn giáo, triết lý và đạo đức khác nhau ảnh hưởng tư tưởng của ta về việc giáo dục phái tính; nó can dự vào việc ta muốn trường dạy con điều chi và dạy ra sao. Trước khi chỉ dẫn hay giải thích cho thiếu niên
về tính dục, cha mẹ cần xem lại cách suy nghĩ và thái độ của mình về điều này, và muốn dạy con điểm chi.
Bạn có thể cho con những hiểu biết căn bản về phái tính, quan niệm đạo đức của bạn đối với tình dục. Tuy nhiên điều quan trọng cần biết là tình cảm về tính dục là chuyện tự nhiên ai cũng có, bất kể là người bình thường hay khuyết tật, biết rồi thì cha mẹ nên tránh thái độ không hợp lý là chê trách hay trừng phạt chuyện liên quan đến tính dục. Thay vào đó, cha mẹ hãy tập có thái độ thích đáng là hỗ trợ con học hành vi tính dục thích hợp, y như khi ta hỗ trợ con học mọi hành vi thích hợp khác để sống trong xã hội.
Cha mẹ Việt Nam tại các nước tây phương nên ý thức là dù bạn muốn hay không, khi con khuyết tật trưởng thành thì luật pháp tại Úc, Mỹ, Canada v.v. cho phép em tự có quyết định về mặt tình dục mà cha mẹ không có quyền can thiệp trong phần lớn trường hợp. Vì bạn có thể không kiểm soát được việc này, cách tốt nhất là chuẩn bị sao cho con không bị nguy hại, tức em cần được dạy kỹ về tính dục. Nếu cha mẹ không dạy thì ai sẽ lo việc ấy cho con bạn ?
Ngay cả khi con có khả năng cao và đã học về mục này ở trường, bạn cần xem chắc là con đã học điều gì và hiểu ra sao; một điểm an ủi là dù thiếu niên phát triển về mặt thể chất vào cùng thời điểm như trẻ bình thường, về mặt tình cảm em lại chậm hơn và có thể chỉ bắt đầu lưu ý tới người khác phái, muốn có bạn đi chơi, trong lứa tuổi hai mươi. Cho dù con không quan tâm đến việc có bạn khác phái, muốn có sự thân mật gần gũi hoặc có hoạt động tình dục, ta vẫn phải giải thích đề tài này cho con rõ. Lý do là ai ở trường cũng sẽ nói về tình dục, kế đó người khuyết tật có nguy cơ cao bị lạm dụng tình dục để rồi mắc bệnh truyền nhiễm bằng đường tình dục. Cộng thêm những điều này là em bị yếu kém về giao tiếp, không hiểu ý người khác khi giao tiếp trong xã hội, hoặc không hiểu hành vi nào chấp nhận hay không chấp nhận được. Tất cả những điều này đều cần phải dạy cho em, và có nhiều cách để dạy tùy theo khả năng của mỗi em.
Điều bạn cần nhớ là hành vi tính dục theo với các giai đoạn phát triển của trẻ là chuyện tự nhiên. Tính dục là một đặc điểm của con người và việc trẻ có chứng tự kỷ không làm thay đổi việc ấy, cho rằng con có khuyết tật như tự kỷ, hội chứng Down v.v. sẽ vì vậy không biết, không có tính dục là sai lầm lớn, nếu nghĩ vậy bạn cần thay đổi quan niệm càng sớm càng hay. Dù muốn dù không, sẽ tới lúc bạn phải đối đầu với tính dục và các vấn đề của nó, hoặc trực tiếp và tích cực, hoặc gián tiếp và nhiều phần là tiêu cực, do người khác hay các nguồn khác ảnh hưởng đến con bạn. Bạn có thể không cảm thấy thoải mái khi nói về tính dục, nhưng bạn cần nỗ lực hết mình để tìm hiểu những gì cần thiết, nhằm bảo đảm là con bạn phát triển đúng đắn, có trách nhiệm và được an toàn.
Hãy tưởng tượng nếu bạn làm ngơ và con bạn học hành vi không đúng về tính dục. Tùy theo mức nặng nhẹ của hành vi mà việc sửa lại và dạy hành vi đúng sẽ mất nhiều hay ít thời gian. Kế đó, cần có sự phân biệt rõ là khi dạy con hoặc thảo luận về tính dục, giải thích các bộ phận của cơ thể thì điều đó không có nghĩa là ta khuyến khích hay chấp nhận con có hoạt động tình dục.
I. TỔNG QUÁT
Khác với sự kiện là trẻ tự kỷ trưởng thành sau bạn đồng tuổi về mặt phát triển xã hội, thiếu niên có chứng tự kỷ phát triển đồng mức với bạn bè về mặt sinh lý và tính
dục. Tuy có một số trẻ không tỏ ra chú ý đến tính dục, có cha mẹ phải đương đầu với những hành vi như:
– Trẻ sờ mó chỗ kín của mình ở nơi công cộng
– Cởi quần áo ngoài đường
– Thủ dâm ngoài phố
– Sờ mó người khác một cách không thích hợp
– Nhìn người khác chằm chằm gây khó chịu
– Nói về những đề tài không thích hợp
Chuyên gia gợi ý là cha mẹ nên bắt đầu với những đề tài mà mình quen thuộc và cảm thấy thoải mái. Hãy nói giản dị về hiểu biết tổng quát như vệ sinh thường thức, những phần của cơ thể, phái tính nam nữ khác nhau ra sao, đặc tính về tính dục (tình cảm, thể chất v.v.). Nói với thái độ tích cực về tính dục và cho giải thích cụ thể, dễ hiểu, hữu dụng; điều nên tránh là đừng bảo bọc con quá đáng vì nó có thể dẫn tới chỉ dạy mơ hồ ngay cả sai lạc về tính dục. Khi giải thích hệ quả của tính dục thì cha mẹ có thể hướng dẫn con.
Thông tin đưa ra theo hình thức tích cực có thể giúp thiếu niên tạo cảm nghĩ và suy xét riêng cho mình. Trên kia ta có ghi cha mẹ nên biết chương trình dạy về tính dục ở trường, điều này cần vì chưa chắc em hiểu như ta tưởng; cha mẹ nên kiểm lại là con hiểu tới đâu và nếu cần thì giải thích theo cách làm cho thiếu niên hiểu, hợp với trình độ của em. Điểm khác đáng quan tâm cho thiếu niên tự kỷ nói chung và ai không biết nói, nói riêng, là đôi khi thiếu niên gặp trục trặc với luật pháp, vì em không hiểu thế nào là hành vi không thích hợp nơi chỗ công cộng, như tự sờ mó những phần kín trên cơ thể mình giữa chỗ đông người; nó muốn nói điều gì thiếu niên không biết có thể làm em gặp rắc rối, do đó cần được cha mẹ và trường học hỗ trợ, dạy dỗ. Những rủi ro này cho thấy cha mẹ không thể làm ngơ vấn đề tính dục mà phải tìm cách dạy con, ít nhất là để cho con được an toàn và kế đó là tránh gây ra vấn đề.
Dạy về tính dục còn có mục đích tâm lý, ấy là thiếu niên tự kỷ thường bị gạt ra lề trong lớp bình thường, em bị cô lập về mặt giao tiếp. Nay thêm vào đó em lắng nghe các bạn kháo nhau hoặc khoe khoang về tính dục mà không hiểu bạn nói chuyện chi, thì cảm giác lạc lõng, nằm ở ngoài nhóm càng mạnh hơn, có ảnh hưởng bất lợi cho lòng tự tin, dẫn tới sầu não. Khi có hiểu biết thì cảm giác cô lập, bị gạt qua bên sẽ giảm hay mất đi, em hiểu chuyện trong nhóm mà còn có thể đóng góp, thấy mình ngang hàng với bạn bè và lòng tự tin được mạnh thêm.
Đề tài này trước đây ít được nói tới vì một số lý do. Khi xưa người tự kỷ bị cho vào viện ở lúc tuổi còn nhỏ nên cha mẹ họ không có hiểu biết về cách dạy con hoặc dạy điều gì, họ không có kinh nghiệm để truyền lại cho thế hệ sau. Ngày nay cha mẹ và ngay cả chuyên gia cũng cảm thấy khó nói nhiều hay ít khi bàn về tính dục, đó là chưa kể hàng rào văn hóa, tập tục. Chuyện khác là nhiều gia đình và nhà giáo dục làm việc với thiếu niên tự kỷ tin rằng vì em chậm phát triển, điều ấy có nghĩa em sẽ không có phát triển về tình dục ở tuổi mới lớn. Điều này không đúng. Phát triển về tình dục xẩy ra nơi trẻ tự kỷ biết nói lẫn trẻ không biết nói, nó là một trong những động lực căn bản của con người.
Ý thức về tình dục phát khởi sớm hay muộn hoàn toàn có tính cá nhân, có cha mẹ nói rằng trẻ có sự căng cứng và biết thủ dâm lúc tám tuổi, người khác cho hay con họ trễ hơn và có khi trễ tới đầu lứa tuổi hai mươi. Có trường hợp trẻ nhỏ hơn, nhưng có vẻ như hành động có tính về cảm quan hơn là liên hệ đến người khác phái, chỉ xẩy ra khi gần người khác phái. Họ cũng thuật là có những vật khác nhau làm gợi dục như người
khác phái, hình của họ, chân, tô chén kim loại v.v. Nhiều món này xem ra kỳ quặc đối với chúng ta nhưng có lẽ chuyện không ngạc nhiên cho lắm khi ta nhớ là người tự kỷ hay bị trục trặc về cảm quan.
Điều quan trọng hơn hết là ta chú tâm vào Thời Điểm và Nơi Chốn, tức con có thể làm gì thích hợp và an toàn, cùng Khi nào, và Ở đâu là chỗ thích hợp để làm vậy. Đây là bài học cần bắt đầu vào lúc rất nhỏ. Lấy thí dụ trẻ nhỏ tự kỷ có thể được xem là 'dễ thương' khi em ôm hôn bất cứ ai, trèo vào lòng họ ngồi; nhưng khi hành vi tiếp tục lúc em thành thiếu niên và có khi thành người lớn thì nó mau lẹ hóa ra không thích hợp, có tai hại là dễ bị hiểu lầm. Những chuyện như hiểu rõ khoảng cách cá nhân khi đứng cạnh người khác đều là một phần của các kỹ năng giao tiếp phải bắt đầu khi trẻ còn nhỏ.
Cha mẹ kể lại khiến ta thấy việc hiểu lầm bất lợi cho người tự kỷ rất dễ xẩy ra, nói khác đi chỉ nghe thoáng qua hời hợt thì chuyện có vẻ như người tự kỷ có khuynh hướng bệnh hoạn về tình dục, nhưng khi phân tích một chút thì hóa ra họ cần học vài qui luật trong cách sinh hoạt ngoài xã hội. Lấy thí dụ thanh niên đứng tiểu trong nhà vệ sinh công cộng với quần thả nằm ở mắt cá chân, hoặc người khác cởi khóa quần trước khi vào chỗ rửa tay. Khi khác thì người đàn ông có chứng tự kỷ đi theo các em gái nhỏ, người ta khám phá việc chỉ là anh không có bạn đồng tuổi để giao thiệp.
Dựa vào việc nhiều người tự kỷ học bằng hình, để dạy điều gì thích hợp thì ta nên dùng hình chẳng hạn như có người làm mẫu cho hành vi, dùng hình chụp hoặc hình vẽ. Bạn có thể cho xem hình theo thứ tự, dùng búp bê có những phần cơ thể đúng cách v.v.
Điểm chính là bạn quyết định dạy con về tính dục thay vì tránh né nó. Hãy đặt thời điểm để nói chuyện với con hơn là đợi cho có chuyện rồi mới phê bình một hai câu về chuyện xẩy ra, vào lúc mọi người căng thẳng, bực bội. Hãy hỏi thẳng là con biết gì về tính dục, lo lắng và mong ước chuyện chi; cho con hay bạn nghĩ chuyện đầu tiên con phải làm gì, nói về hành vi bình thường, và đặt giới hạn thực tế và cứng rắn về hành vi không thích hợp. Khi con thấy bạn thoải mái nói chuyện, trẻ hiểu là tính dục và có cảm xúc về tính dục là chuyện tự nhiên; căng thẳng sẽ giảm bớt.
Nếu không thành công, bạn nên hỏi cha mẹ khác cũng có con trong tuổi thiếu niên, nhờ nhà trường giúp đỡ và cuối cùng có thể nhờ chuyên gia chỉ dẫn. Thảo luận cởi mở với nhau về sự phát triển tính dục có nhiều điều lợi vì nó sẽ giúp:
– Làm sáng tỏ những điều bí ẩn
– Làm vấn đề mất tính cấm kỵ
– Giảm sự hoang mang, lo sợ
– Cho những cách học mới, cách chia sẻ ý tưởng và phương pháp
– Cho bạn thấy bạn không cô đơn trong việc chăm sóc con mà ngày kia sẽ là thiếu niên và rồi người lớn.
II. CÁC YẾU TỐ
● Tín Ngưỡng của bạn.
Cha mẹ có tin tưởng riêng của mình về việc cho con biết tới mức nào về các đề tài như thủ dâm, sự thân mật với người khác và giáo dục về phái tính. Dù tin tưởng điều gì, bạn cũng cần nhớ rằng thiếu niên cần có hiểu biết tối thiểu để em được mạnh khỏe và an toàn. Bạn là người quan trọng trong đời con, được con tin tưởng và thông tin, chỉ
dẫn mà bạn đưa ra sẽ giúp rất nhiều cho con được an toàn trong giai đoạn có nhiều thay đổi này, cũng như khi con trưởng thành trong tương lai.
● Tăng Trưởng và Phát Triển.
Người tự kỷ thường ưa thích chuyện gì có thể dự đoán trước, thông lệ và không thích có thay đổi. Nhiều thiếu niên tự kỷ không cảm thấy thoải mái với việc cơ thể mình thay đổi, lớn dần và em mặc không vừa quần áo. Vì lý do đó, điều cần làm là chuẩn bị em về sự thay đổi của cơ thể trước khi tới tuổi dậy thì.
Cha mẹ cần biết những sự kiện sau:
○ Vệ sinh là đề tài cần được bàn tới vào lúc này. Tuổi dậy thì khiến thiếu niên bắt đầu có nhiều mồ hôi, lại nữa một số em có mụn trứng cá vì tuyến trên da có nhiều dầu. Do đó em cần được hướng dẫn để có thói quen tốt về vệ sinh, và cha mẹ cần nhấn mạnh các thói quen này như tập cho con rửa mặt hàng ngày, dùng thuốc giảm bớt mùi của thân thể (deodorant). Con trai cần bắt đầu được dạy về cạo râu, con gái về cách sử dụng những sản phẩm vệ sinh cho phái nữ.
○ Động kinh cũng bắt đầu có trong tuổi dậy thì cho người tự kỷ, với tỷ lệ là cứ 4 người thì một người bị động kinh lúc này, có lẽ do kích thích tố thay đổi trong cơ thể. Bệnh có thể làm cơ thể co giật thấy được, mà cũng có thể rất nhẹ không thấy được khi quan sát bên ngoài. Bạn nên để ý xem có dấu hiệu khác thường, và khi cần thì hỏi ý kiến chuyên gia y tế.
○ Con trai bước vào tuổi dậy thì khoảng 12 tuổi và tiếp tục phát triển cho tới khoảng 20 tuổi. Cơ thể em bắt đầu tạo ra kích thích tố testosterone dẫn tới những thay đổi trong người như râu mọc trên mặt, lông chân mọc nhiều hơn và bộ phận sinh dục bắt đầu mọc lông. Thiếu niên ra mồ hôi nhiều hơn, thân thể tiết ra mùi mà trước kia không có, em 'nhổ giò' lớn và bắp thịt nẩy nở cũng như là giọng nói trầm xuống, dương vật và dịch hoàn lớn ra, và sụn trước cổ lộ rõ.
Em cần được giải thích việc cơ thể bắt đầu thay đổi, dương vật cương cứng và việc xuất tinh xẩy ra khi em ngủ ban đêm. Bằng không em có thể hoang mang, rối trí, tự hỏi mình có bệnh gì không.
○ Thường thì con gái phát triển sớm hơn con trai, bắt đầu khoảng mười tuổi và tiếp tục tăng trưởng về chiều cao, sức nặng và vòng ngực cho tới khoảng 16 tuổi. Nói chung hình dạng cơ thể thay đổi hẳn do ngực và hông phát triển. Em có lông mọc ở bộ phận sinh dục khoảng 11, 12 tuổi và bắt đầu có chu kỳ trong lứa tuổi này. Tuy nhiên các em phát triển theo mức khác nhau nên khó mà tiên đoán được khi nào em có chu kỳ.
Điều quan trọng là ta cho em hay về chu kỳ trước khi em có kinh nguyệt lần đầu tiên, để em không bối rối lo sợ và nghĩ là cơ thể có gì đó không ổn. Em cũng cần được chỉ bảo ai là người thích hợp để nói về điều này, như cô giáo, cha mẹ, bạn gái cùng trang lứa; cũng như chu kỳ không phải là chuyện bàn luận lớn tiếng trong nhóm có bạn trai lẫn bạn gái. Tiếp đó là chỉ cho em sử dụng băng vệ sinh.
Về mặt tình cảm, thiếu niên tự kỷ có thể trưởng thành cùng mức độ về thể chất so với thiếu niên bình thường cùng tuổi, nhưng tình cảm em còn non nớt hơn và thường là phát triển chậm hơn vài năm. Em vẫn tiếp tục chấp nhận luật lệ đặt ra ở nhà và ở trường trong khi bạn cùng tuổi có thể bắt đầu chống đối, muốn có tự do hơn, độc lập
hơn với cha mẹ và để ý nhiều hơn tới người khác phái. Trong giai đoạn này, thiếu niên có chứng Asperger và tự kỷ cảm biết mình khác chúng bạn, do đó dễ xẩy ra chứng trầm cảm (depression). Khi em muốn làm quen, kết bạn thì sự vụng về trong cách giao tế khiến em bị người khác cười chê, chọc ghẹo; kết quả là thiếu niên cảm thấy lo lắng, xuống tinh thần, chán nản.
Để giải quyết và tránh cho tình trạng trở nên tệ hơn, cha mẹ cần quan sát xem có triệu chứng và cần nói chuyện để tìm hiểu và giải thích sự việc với con, và để con nói ra cảm xúc em có trong lòng như là cách giải tỏa căng thẳng. Thiếu niên cần biết rằng những cảm xúc ấy là chuyện tự nhiên; đối với em có khả năng kém hơn thì cha mẹ cần dạy em nhận biết các loại tình cảm khác nhau mà em trải qua, và xác định chúng là gì. Bạn có thể dùng hình chụp hay hình vẽ gương mặt biểu lộ sự vui, buồn để giúp con không biết nói mô tả em cảm thấy gì; nên nhớ rằng có đến 50% người tự kỷ không biết nói thế nên bạn cần cho con phương tiện để diễn tả ý nghĩ của em.
● Tuổi Dậy Thì.
Cả hai thiếu niên trai và gái cần biết về những đặc tính tổng quát của phái kia khác với em, đó là vì nó cần thiết khi có thảo luận về giáo dục phái tính, tính dục và vấn đề an toàn như cách người khác đụng chạm em có thích hợp hay không.
Cho con trai bạn có thể giải thích giản dị rằng cơ thể em sẽ lớn dần và có thay đổi, ấy là chuyện tự nhiên vì cơ thể người nào cũng thay đổi nhiều hay ít. Từ từ em sẽ trông giống như ba và những người đàn ông trưởng thành khác, cao hơn, nặng cân hơn. Thân hình em sẽ thay đổi theo những cách khác nhau, ngực sẽ to ra và tay chân có bắp thịt lớn, rắn chắc. Em sẽ mọc lông vài chỗ trên thân như dưới nách và chỗ kín; mặt cũng sẽ có lông trên mép và em sẽ học cách cạo râu. Giọng nói sẽ trầm hơn, dương vật và dịch hoàn sẽ lớn hơn; em bắt đầu ra mồ hôi và cơ thể phát ra mùi mà trước đây không có, cũng như sụn trước cổ sẽ lộ dần. Cơ thể thay đổi và lớn dần mỗi năm cho đến khoảng em 20 tuổi. Điều đó tự nhiên, và em sẽ thành người lớn, thành đàn ông.
Như đã nói, người tự kỷ thích mọi việc giữ y vậy không thay đổi, có nghĩa thiếu niên có thể chống đối tiến trình tăng trưởng của chính mình, không muốn nghe nhắc đến nó hay được giải thích. Gặp trường hợp này có đề nghị là cha mẹ nên tôn trọng ý của con và gác lại vấn đề, chờ khi khác thuận tiện hơn, lúc em chịu cởi mở sẵn lòng nghe chỉ dẫn.
Cho con gái, bạn có thể nói như trên, thay vào những phần liên hệ đến phái nữ, như ngực con sẽ lớn ra và thiếu nữ cần mặc áo nịt ngực. Chẳng bao lâu em sẽ có chu kỳ, có máu chẩy ra ở chỗ kín; mỗi tháng máu sẽ ra khoảng năm ngày rồi hết, tháng sau sẽ tái lại và thời gian này gọi là 'chu kỳ'. Khi có chu kỳ thì em cần có băng vệ sinh để thấm máu, mẹ sẽ chỉ cho em cách dùng ra sao. Cơ thể thay đổi và lớn dần mỗi năm cho đến khoảng em 16 tuổi. Điều đó tự nhiên, và em sẽ thành người lớn, thành đàn bà.
Bạn có thể dùng hình để diễn tả rõ hơn, hoặc đối với em nào không biết nói thì dùng hình cũng là phương pháp dạy hiệu quả. Một website có hình dạy rất hay về những đề tài tế nhị, bạn nên vào xem để lấy ý:
The Mayer-Johnson Boardmaker Picture Communication Symbols. www.mayerjohnson.com
Người tự kỷ hiểu sự việc rất cụ thể, do đó với con trai hay con gái khi muốn dạy về vệ sinh cá nhân, cha mẹ cần thực tập với con, còn chỉ giải thích và hỏi mà con gật đầu tỏ ý hiểu là chưa đủ. Bạn phải cho con thấy bạn làm cho chính mình thí dụ như cách
dùng băng vệ sinh hay tampon khi có chu kỳ; sau đó xem con tập cho chính em và tập nhiều lần cho thuần thục.
III. DẠY ĐIỀU CHI.
Trẻ nào, bình thường cũng như tự kỷ, sẽ cần học những kỹ năng thực tế liên quan đến tuổi dậy thì và sự thay đổi của cơ thể như vệ sinh cá nhân, chải gỡ đầu tóc, ăn mặc sạch sẽ, kết bạn, kín đáo, hành vi thích hợp ngoài công chúng, thủ dâm và tính dục. Cho riêng trẻ tự kỷ thì cha mẹ không nên cho rằng con đã biết hoặc trường đã dạy và mình không cần làm gì thêm, hoặc cho rằng con sẽ học từ chúng bạn hoặc tự nhiên sẽ hiểu biết nhờ đọc sách báo và lắng nghe, xem phim ảnh trên truyền hình. Thực tế là thiếu niên tự kỷ và Asperger không tự nhiên 'biết' các chuyện này và học chúng bằng cách bắt chước bạn bình thường không có tật, giống như các thiếu niên khác, mà em cần được dạy và thiếu niên nào có khuyết tật nặng càng phải được dạy nhiều, dạy kỹ hơn. Mỗi khía cạnh về sức khỏe và vệ sinh, tại sao phải chăm lo bản thân, cần được giải thích cho em theo cách mà em hiểu được.
Những điểm căn bản cha mẹ nên chú mục để dạy con là:
○ Cơ thể của con. Những phần của cơ thể gọi là gì, và dùng để làm gì?
○ Vệ sinh. Con tắm gội đúng cách là sao và tại sao nó quan trọng.
○ Ý thức về tính dục. Tính dục là gì, hành vi nào chấp nhận được và khi nào chấp nhận được ?
○ Vòng ranh giới. Ta nên có giới hạn gì khi tương tác với người khác.
○ Ai, Khi nào, Ở đâu và Làm sao về tính dục, tình dục và vòng ranh giới cá nhân. Ai có thể đụng chạm con hay yêu cầu cởi y phục ? Biết kể lại chuyện đã qua thí dụ như có sự đụng chạm không thích hợp.
Khi bạn đã chuẩn bị và biết mức phát triển của con, biết con hiểu được tới đâu, thì bắt đầu DẠY, DẠY, DẠY ! Hãy dạy sớm, dạy thường xuyên. Đừng nghĩ rằng con thông minh, đọc lầu lầu là có khả năng hiểu điều em đọc. Không hẳn vậy, chưa chắc biết đọc là nắm được ý nghĩa. Chuyên gia cho ý kiến là với trẻ tự kỷ sắp qua bậc trung học, nếu ta không dạy ngay về tính dục thì em sẽ có quan niệm sai lạc về tính dục. Điều cần nhớ là khi dạy con thì không những bạn cho con sự hiểu biết hay thông tin, mà đồng thời bạn cũng dạy về những giá trị mà xã hội tôn trọng, và sự khéo léo trong cách tiếp xúc. Sau đây là vài hướng dẫn cho cha mẹ:
– Chuẩn bị, tức khởi động thay vì bị động, chờ xẩy ra cớ sự mới tìm cách giải quyết.
– Cụ thể, nói về dương vật và âm hộ thay vì bóng gió xa xôi.
– Có sự chuyên nhất (consistency) và nhắc đi nhắc lại về việc an toàn tính dục (khóa cửa nhà tắm)
– Tìm người cùng phái để dạy những điều căn bản về vệ sinh và an toàn, như cha dạy con trai và mẹ dạy con gái.
– Tăng cường mạnh mẽ mọi hành vi thích hợp, tức có thưởng bằng cách này hay cách kia.
– Thay thế hành vi không thích hợp. Thí dụ nếu trẻ thích thủ dâm trong lớp hay chỗ công cộng thì cho con một vật để cầm, hơn là trách mắng làm lớn chuyện.
Khi trước người khuyết tật thường được cho vào viện nên vấn đề về tính dục không được chú ý, ngày nay có sự chú trọng vào việc người khuyết tật sống trong cộng đồng
thay vì tách riêng, do đó họ cần có kỹ năng cho việc ấy tức biết xử sự thích hợp về tính dục, và vai trò của gia đình cùng trường học là giúp người khuyết tật phát triển những kỹ năng đó.
Những đề nghị trong chương này nhằm giải thích các khía cạnh khác nhau của tuổi dậy thì, bạn cần khai triển thêm hoặc giản dị hóa tùy theo nhu cầu và khả năng của con. Ngay cả khi con có khuyết tật nặng và bạn không chắc là em hiểu tới đâu, điều quan trọng là bạn giải thích và dạy những điều này cho con, vì em có thể thu thập được nhiều hơn là bạn tưởng.
1. Cách Dạy
Cách dạy những đề tài khác nhau này sẽ tùy thuộc vào việc con bạn có khả năng hiểu tới đâu. Có cha mẹ nói rằng họ giải thích làm như con hiểu đề tài, rồi trợ lực bằng hình, kể chuyện. Trẻ nào cũng có thể dạy được dù có trẻ mất thời gian lâu, điểm chính yếu là tìm cách dạy thích hợp cho em. Bạn cũng nên tìm hiểu xem con học cách nào tốt nhất, tức bằng mắt hay bằng tai. Nếu em học bằng mắt hơn là bằng tai thì dùng hình cho em hiểu, còn học bằng tai thì bạn có thể giải thích hoặc đọc sách cho con nghe.
Cha mẹ cũng có thể nói chuyện với trường và thầy cô, hỏi xem giáo dục về phái tính được dạy ra sao trong lớp. Thầy cô có thể gợi ý cho bạn về điều gì nên dạy thêm ở nhà và dạy như thế nào, như giải thích tại sao và cách tắm rửa thân thể, hoặc tại sao ta không để lộ hay đụng chạm những phần của cơ thể ở chỗ công cộng.
Dưới đây là chỉ dẫn tổng quát về việc giải thích cho con:
○ Tuổi:
Tùy theo trẻ ở tuổi nào mà đề tài thay đổi, như mới bước vào trung học, các lớp giữa bậc trung học, và những năm cuối trung học.
○ Con đã được học điều gì.
Có thể con đã xem qua ở trường phim về vệ sinh cá nhân hoặc giáo dục phái tính, và bạn đã giải thích cho con; mà cũng có thể con bạn không biết gì hết. Vì người khuyết tật gặp rủi ro cao về việc bị lạm dụng tình dục, chuyện quan trọng là trẻ có khuyết tật nặng không sử dụng tay chân khéo léo cần được dạy việc tắm rửa và biết tự lo vệ sinh cá nhân. Cha mẹ cần xác định là con đã biết làm gì và phải học những kỹ năng nào.
○ Mức trưởng thành của cơ thể.
Con bạn có thể dậy thì sớm hay trễ; điều cần thiết là dạy con về những thay đổi của cơ thể trước khi cơ thể các em phát triển; bằng không con gái có thể nghĩ là em chảy máu đến chết khi mới có chu kỳ, và con trai hốt hoảng nghĩ có điều gì sai lạc khi mới xuất tinh lần đầu.
○ Mức trưởng thành về tình cảm/xã hội.
Thường thường thiếu niên tự kỷ có mức trưởng thành về tình cảm chậm hơn bạn đồng tuổi, ngay cả khi em trưởng thành hơn về trí năng. Có thể em chưa đủ sức hiểu về tình yêu và tính dục, nhưng em cần có chút giáo dục về phái tính để không có hành vi không thích hợp, và để không bị lạm dụng tình dục. Nếu học trường bình thường em sẽ nghe bạn cùng lớp trò chuyện về những điểm này và em cần hiểu nó có nghĩa chi.
Bởi xã hội xét đoán chính yếu dựa vào bề ngoài, chuyện đặc biệt quan trọng là biết con trưởng thành về tình cảm và xã hội tới đâu so với bạn đồng tuổi để dạy đề tài thích hợp, và chọn cách dạy. Nó sẽ tránh cho con không bị hoang mang và cho bạn không bị ngượng ngùng. Ngay cả khi con trong tuổi thiếu niên, thân thể nẩy nở đúng tuổi và có óc thông minh trung bình thí dụ như thích đọc sách, nhưng nếu mức trưởng thành tình cảm và xã hội chỉ là của đứa bé 3, 4 tuổi thì đó là cách em thực sự nhìn ngắm thế giới chung quanh, và đó là cách em xử sự về mặt tình cảm và xã hội.
○ Khả năng liên lạc và ngôn ngữ của con, khả năng suy luận trừu tượng
Cho riêng cha mẹ có con gái thì điều dễ hiểu là ta lo lắng và muốn ngăn ngừa việc mang thai ngoài ý muốn cho con khuyết tật. Cha mẹ có thể nghĩ đến việc triệt sản (sterilisation) cho con, tuy nhiên có ý kiến nói rằng vấn đề chính là có an toàn về tình dục mà không phải là việc mang thai. Nó có nghĩa điều quan trọng nhất là giáo dục hướng tới việc có an toàn cá nhân và tình dục, bắt đầu với việc đóng và khóa cửa nhà tắm, biết ai có thể giúp và ai không thể giúp mình khi có chu kỳ, và hiểu sự khác biệt giữa cách đụng chạm tốt lành và đụng chạm không tốt. Khi có sự khởi động như vậy thì không còn mấy lý do để làm triệt sản; kế nữa làm triệt sản không ngăn cản được sự lạm dụng tình dục, do đó triệt sản chỉ nên xem là bước cuối cùng sau khi đã hết kế.
Vì người tự kỷ thường không ý thức những dấu hiệu tế nhị trong lúc giao tiếp và đón ý người khác, chuyện rất quan trọng là việc dạy về tính dục cần rõ ràng, thẳng thắn. Lấy thí dụ ta nói ở trên thì chẳng những trẻ cần biết là phải khóa cửa nhà tắm, mà phải biết khóa làm sao. Đôi khi cha mẹ nghĩ nếu họ đem con vào nhà tắm cùng với mình thì sẽ an toàn hơn, tuy nhiên thống kê ghi là người dễ gây hại cho trẻ nhất là người mà em quen biết, mà không phải là người lạ. Vì vậy nếu bạn không dạy con trai đóng và khóa cửa khi dùng nhà tắm công cộng (như ở hồ tắm), em sẽ dễ bị hại.
2. Các Ý Niệm: Kín Đáo, Riêng Tư và An Toàn.
Ý niệm về sự riêng tư so với nơi công cộng là điều thiết yếu cho sự hiểu biết của trẻ, khi em học về phần nào của cơ thể em người khác có thể chạm vào, và phần nào riêng tư chỉ được chạm vào khi em bằng lòng cho làm vậy. Vài điểm chính yếu bạn cần biết là:
● Ý niệm về sự riêng tư phải được dạy và nhấn mạnh trong mọi khung cảnh.
Việc dạy về ý niệm này bắt đầu với người lớn mà em quen thuộc ở nhà lẫn ở trường. Ở nhà thì cha mẹ cần nhớ phải đối xử với em như là thiếu niên, thay vì tiếp tục coi em là trẻ nhỏ khi giúp em làm vệ sinh cá nhân hằng ngày. Trong trường thì điều quan trọng là em được giới thiệu nhân viên nào mà em chưa quen, và chỉ những nhân viên quen thuộc với em mới can hệ vào việc tự lo thân có tính riêng tư, kín đáo của em. Để giải thích thêm về yêu cầu này thì hãy so sánh với thiếu niên bình thường, em sẽ không cho ai xa lạ đụng chạm vào cơ thể mình, do đó điều tương tự cũng phải áp dụng cho thiếu niên tự kỷ; em có khuyết tật như không biết nói hoặc nói được nhưng không biết diễn tả việc xẩy ra, thế nên em cần được chăm lo bảo vệ nhiều hơn. Ai cũng phải được yêu cầu tôn trọng sự riêng tư, và thực hành sự tôn trọng này.
Dạy con luôn luôn cho bạn hay khi có ai đã thấy em khỏa thân hay khiến em phải khỏa thân, đụng chạm người em không thích hợp, hoặc lạm dụng cơ thể em. Đòi hỏi rằng con phải báo cho hay trong mọi trường hợp, mà không phải là tùy ý muốn hay
không muốn nói. Nó là cách bạn giữ cho con được an toàn, dạy con thế nào là thích hợp và không thích hợp. Em nào có khuyết tật nặng thì việc chỉ dẫn có thể khó hơn nhưng bạn vẫn phải dạy con kỹ năng thiết yếu này; thiếu niên không biết nói có thể dạy để dùng hình, PECS (Picture Exchange Communications System), hoặc chỉ vào chữ. Việc hết sức quan trọng là làm cho con hiểu rằng không người lạ hay người lớn nào được đụng chạm vào vài phần trên cơ thể em. Thiếu niên cần học cách cho người lớn hay về bất cứ hành vi không thích hợp nào mà có người đã làm với em, điểm chính yếu là em có thể xác định những phần thích hợp trên cơ thể mà người khác có thể đụng vào.
● Dạy con sự kín đáo trong nhà.
Con cần biết nơi thích hợp cho hành động riêng tư (như thay quần áo, thân thể trần không quần áo, hoặc thủ dâm). Nếu giải thích ý niệm mà con chưa hiểu thì hãy dùng hình để giúp con nắm lấy ý nghĩa; chọn một hình hay một mầu tượng trưng cho sự riêng tư đặt vào hộc tủ cất đồ lót, gắn hình lên cửa nhà tắm và phòng ngủ của em (đừng dùng hình mặt vui hay buồn có thể làm em rối trí); và hình khác cho nơi công cộng gắn lên những nơi còn lại trong nhà. Sau đó nắm lấy cơ hội thuận tiện để làm rõ thêm ý này, thí dụ con thay y phục ở ngoài phòng ngủ hay nhà tắm hoặc chạy chơi trong nhà mà không có quần áo hay chỉ mặc đồ lót, thì dạy thiếu niên thế nào là y phục thích hợp ở chỗ công cộng và chỗ riêng tư.
Có thể bạn không màng cho lắm việc con mặc gì khi ở nhà và tỏ ra dễ tánh, nhưng hãy nghĩ khi em phải sống chung với người khác thì chuyện sẽ không thích hợp ra sao, và làm sao con lại tự đặt mình vào cảnh nguy hiểm. Thiếu niên cần học vào lúc này bằng không những năm về sau em sẽ không hiểu tại sao lại có chuyện cấm kỵ, rầy la. Bạn cần dạy con hành vi thích hợp để giúp em được an toàn. Nếu con ra khỏi phòng mà không có quần áo trên thân, bạn có thể nhắc nhở bằng cách chỉ con vào phòng riêng của em hay phòng tắm có gắn hình thích hợp, và so sánh hình này với hình trong tủ áo. Cũng y vậy, con bạn cần học cách dùng tự mình dùng toilet với cửa đóng.
● Dạy con cách nói 'Không'.
Nhiều trẻ tự kỷ đi trường đặc biệt từ nhỏ, được chăm sóc chỉ dẫn mọi chuyện nên quen thói vâng lời, làm theo yêu cầu của người lớn, tuân theo qui luật. Tuy nhiên nay trở thành thiếu niên, để cho em được an toàn thì thiếu niên cần được dạy nói 'Không' ngay cả với người có quyền hành, khi họ đòi hỏi việc nguy hiểm hoặc không thích hợp. Điều này đặc biệt quan trọng cho con gái, và nên dạy kèm với ý niệm Một cách để dạy là cho em có chọn lựa (thí dụ muốn mặc áo dài tay hay ngắn tay?). Khi em chọn thì đưa vật trái ý và dạy con nói, 'Không, con muốn ...' Kế đó tổng quát hóa cho mọi việc, nên nhớ rằng người tự kỷ yếu về khả năng tổng quát hóa và bạn phải giúp con, từ việc chọn áo sang chọn giầy, vớ, thức ăn v.v. để con quen và nhớ kỹ năng này.
Kế tiếp, bạn lập một bảng ghi những trường hợp nói 'Không', có chuyện nghiêm trọng lẫn chuyện ngộ nghĩnh để thiếu niên học mà vui, thí dụ như người lạ muốn con lên xe của họ, hoặc ba muốn con ăn trùng làm mồi câu cá.
● Dạy con cách nói 'Đi chỗ khác đi' (Go away).
Cách tập là xâm phạm vào khoảng riêng tư của con khi bạn biết là con không muốn bạn có đó, thí dụ khi con đóng cửa phòng để xem truyền hình, hoặc đứng sát vào người thiếu niên khi em ngồi hay đứng, và khi em có cử chỉ tránh né như bỏ đi chỗ khác, lấy tay đẩy bạn ra; dạy con đẩy bạn ra và nói 'Đi ra chỗ khác'.
Khi dạy hai ý niệm 'Không' và 'Đi ra chỗ khác', hãy tôn trọng sự chọn lựa của con tuy nhiên đừng làm con rối trí khi muốn con có chọn lựa trong lúc không thể có chọn lựa nào. Chẳng hạn đừng hỏi:
- Con muốn đi ra ngoài bây giờ không ?
khi thực sự là tới giờ phải đi ra ngoài. Thay vào đó hãy tạo ra chọn lựa cho con quyết định:
- Tới giờ ra ngoài rồi, con muốn đội mũ vải hay mũ rơm ?
● Dạy về giới hạn của tình thân.
Điều này đã được trình bầy trong những tài liệu và sách tự kỷ của Nhóm Tương Trợ, nay xin ghi lại ở đây. Ý niệm về giới hạn của tình thân có thể khó hiểu đối với người tự kỷ, vì vậy bạn nên luyện cho con thuần thục, tập nhiều lần. Đầu tiên là con cần học về những mối liên hệ khác nhau như vợ chồng, anh chị em, cô chú, bạn đồng nghiệp, bạn thân, hàng xóm, người bán hàng v.v. Sau đó là ý niệm về những loại giao tiếp, trò chuyện và hành vi thích hợp. Một cách để dạy những điều này là dùng hình vẽ về các vòng, do hai tác giả Marklyn P. Champagne và Leslie W. Walker-Hirsch soạn ra.
Theo đó, ta chấm một điểm ở giữa tờ giấy lớn làm tâm, rồi vẽ những vòng tròn đồng tâm từ nhỏ đến lớn dần; mỗi vòng xác định hành vi chấp nhận được của người trong vòng đó. Từ trong ra ngoài các vòng tượng trưng cho những người và mối liên hệ khác nhau:
– Vòng riêng tư, là vòng trong cùng sát ngay tâm vòng tròn, chỉ hành vi của người mà ta gần gũi nhất như cha mẹ, anh chị em trong nhà. Hãy viết chữ 'Ôm Chặt và Hôn', hoặc có hình thích hợp.
– Vòng ôm chặt: gồm thân quyến như cô chú, anh chị em họ, bạn thân.
– Vòng ôm nhẹ: dành cho bạn bè nào không gần gũi như người nhà hay bạn thân.
– Vòng bắt tay: đối với người ta gặp ở trường hoặc ở chỗ làm, bạn đồng nghiệp.
– Vòng vẫy tay: áp dụng cho tất cả những ai ta gặp hằng ngày trên đường như bà chủ tiệm kẹo, ông hàng xóm trong khu gia cư, cô phát thư, người ta biết mặt mà không quen thân.
– Vòng người lạ: đây là ai mà ta làm ngơ hoặc không chào hỏi vì ta không biết họ.
Treo bảng này trong phòng con và thêm tên người mà con biết hoặc hình của họ vào các vòng khác nhau, thảo luận cách đối xử thích hợp theo mức hiểu biết của em. Thí dụ đặt câu hỏi:
– Ngày mai gặp ông bà ngoại thì con làm gì, ôm hôn hay vẫy tay chào ?
– Con bắt tay hay ôm nha sĩ chữa răng ?
Sau đó, mỗi lần con gặp người mới thì có thể thêm họ vào vòng trên bảng.
3. Kỹ Năng.
Khi tập kỹ năng cho người tự kỷ, ta cần xem sao cho chương trình đi đôi với khả năng của họ. Mỗi người đều khác nhau và sẽ cần thông tin khác nhau, người không biết nói và có trí thông minh thấp sẽ cần sự chỉ dẫn về tính dục rất khác với ai biết nói, có trí thông minh trung bình. Hiển nhiên là ai có khả năng cao, nói được nhiều sẽ có thể hấp thu thông tin nhiều hơn ai không biết nói với mức tri thức thấp. Lại nữa mỗi người
sẽ có mục tiêu lâu dài khác nhau trong đời mình. Người tự kỷ mà có thể sống độc lập trong môi trường bình thường sẽ có nhu cầu về giáo dục tính dục khác với ai sẽ vào sống trong nhà tập thể và đi làm ở chỗ làm đặc biệt cho người khuyết tật. Người trước sẽ cần nhiều hiểu biết hơn và nhiều khả năng hơn để sinh hoạt độc lập.
Những kỹ năng phát triển sẽ liên quan đến việc học phân biệt, vệ sinh cá nhân, các phần của cơ thể và phận sự của chúng.
● Kỹ năng căn bản nhất mà mọi người tự kỷ phải học là sự phân biệt giản dị.
Nó gồm có việc biết khi nào và ở đâu họ có thể cởi bỏ quần áo, thủ dâm, đụng chạm người khác và hành vi liên hệ. Cho ai biết nói ít và trí tuệ thấp, có thể họ chỉ cần biết bấy nhiêu là đủ, họ không cần kỹ năng nào khác để có thể sinh hoạt trong nhà tập thể và chỗ làm dành riêng cho người khuyết tật. Người ta áp dụng nguyên tắc có thưởng cho hành vi thích hợp và thấy rằng việc thưởng và có phạt trong khi có chỉ dẫn về tính dục, cho kết quả hữu hiệu y như với việc chỉ dẫn bất cứ kỹ năng nào.
Môi trường nên xếp đặt chặt chẽ. Lấy thí dụ có thiếu niên thủ dâm trong trường. Ngoài việc nêu rõ có thưởng và phạt cho hành vi thích hợp hoặc không thích hợp, cô giáo còn gắn những bảng tương tự dấu ngừng xe ở những nơi mà trẻ có thói quen thủ dâm. Trường xếp đặt với cha mẹ để gia đình cũng làm y vậy ở nhà. Những dấu hiệu này cho thêm qui củ là điều cần để ngăn cản việc thủ dâm ở những chỗ ấy. Thầy cô vào cha mẹ đồng ý rằng phòng ngủ của thiếu niên là chỗ thích hợp để em làm thế, nên có một dấu mầu xanh lục gắn ở chỗ này cho hay em được làm vậy.
Tập cho em phân biệt nhiều khi hóa dễ làm hơn khi ta xếp đặt môi trường khiến cho hành vi thích hợp dễ xẩy ra hơn, còn hành vi bất hảo thì khó làm hơn. Ta làm được bằng cách cho thiếu niên đeo dây lưng, làm em khó bỏ tay vào quần; hoặc cho em gái mặc áo không có khuy, khiến cho việc cởi áo hóa khó hơn, hoặc là những thay đổi tương tự. Bất cứ sự thay đổi nào của môi trường làm cho hành vi muốn tránh hóa khó khăn và mất nhiều thì giờ hơn, sẽ làm cho cách trị liệu nói chung hóa giản dị hơn.
Sách vở chỉ dẫn việc tập óc phân biệt về tình dục có đề cập tới phương pháp sửa bội hơn lỗi đã làm, và ghi nhận nó cho hiệu quả chữa trị đáng nói, ta ghi ra đây hai thí dụ để cha mẹ biết thêm. Sửa nhiều hơn lỗi đã làm, là việc có hành vi đúng cách và thích hợp được lập đi lập lại nhiều lần, sau khi có làm sai. Thí dụ trẻ tập dùng toilet mà không tiêu tiểu đúng chỗ, thì em được kêu đi vào nhà tắm và ngồi vào bồn cầu 10 hoặc 15 lần liên tiếp.
Áp dụng vào hành vi tính dục không thích hợp là hai người có tự kỷ nặng thường hay cởi quần áo chỗ công cộng, chuyên gia giải quyết bằng cách kêu họ mặc thêm một lớp quần áo mỗi khi thấy họ cởi ngoài đường phố, chẳng những vậy người này phải cột dây giầy và làm cho gọn gàng y phục của người kia. Nhân viên cho hay là cách này làm mất hẳn tật của hai người, và tỏ ra hữu hiệu hơn việc dùng lực ngăn cản hoặc phạt phải vào phòng một thời gian. Bất lợi chính của phương pháp là mất nhiều thì giờ, cũng như đòi hỏi phải có giám thị cho từng người. Tuy nhiên khi hành vi về tính dục có thể hóa trầm trọng thì ta nên xem xét cách thức này như là kỹ thuật để can thiệp.
Tập phân biệt là phương pháp nhắm chính yếu cho người tự kỷ không biết nói và có trí tuệ thấp, người có trí tuệ cao cũng cần được chỉ dẫn cách này. Một số người tự kỷ khả năng cao gặp khó khăn vì có cáo buộc là họ cởi bỏ quần áo và khỏa thân. Tìm hiểu kỹ thì thấy đó là do họ làm bốc đồng và không để ý tới người khác, chẳng hạn có người thường xuyên cởi bỏ quần áo trên đường đi tới nhà tắm. Có vẻ như khi quyết định đi vào nhà tắm thì anh bắt đầu cởi quần áo, không màng tới ai anh gặp trong lúc đi. Một
số trường hợp tương tự gợi ý là huấn luyện để phân biệt là việc quan trọng cho người tự kỷ ở mọi mức khả năng.
● Vệ sinh cá nhân.
Giống như việc học phân biệt, điều này quan trọng cho mọi người tự kỷ thuộc bất cứ khả năng nào. Cho ai không biết nói và có tri thức rất thấp, có lẽ việc huấn luyện này là mức phát triển cao nhất họ có thể đạt được, và họ không cần có chỉ dẫn nào khác về tính dục. Chương trình nên bàn tới những khía cạnh về vệ sinh cá nhân làm chính họ thoải mái hơn, và cũng làm cho ai chung quanh họ được dễ chịu hơn. Nói sơ vài điểm cần học là lau chùi thân mình đúng cách sau khi đi cầu; có vệ sinh thích hợp trong lúc kinh kỳ, thay đồ lót, tắm gội kỹ trong bồn hay dùng vòi sen, và những hành vi liên hệ.
Với người biết nói và có khả năng cao hơn, ta cũng chỉ dẫn hành vi vệ sinh cá nhân y vậy. Cho dù các thông tin này xem ra căn bản, người tự kỷ hay làm ngơ chúng vì thường khi họ không màng đến ai chung quanh. Thêm vào đó chuyên gia nói rằng đối với người tự kỷ có khả năng cao, vệ sinh cá nhân là cầu nối tốt đẹp dẫn tới việc học về tính dục. Nhiều người như vậy bị lo lắng một chút khi thảo luận về tính dục và những vấn đề liên hệ, cho nên bàn sơ một chút về vệ sinh cá nhân có thể là cách dễ dàng để bước qua việc nói rõ hơn về tính dục.
Sau đây là vài phương cách cho thấy hữu ích cho ai có khả năng thấp và không biết nói, thường là người ở trong viện:
○ Sự việc có lợi cho hành vi của họ nói chung và nhất là khi họ có hành vi bất lợi về tính dục, nếu họ được rảnh rỗi một chốc, ở yên một mình tách biệt với người khác. Đây là ước muốn bình thường của tuổi thiếu niên mà ta không nên bác bỏ chỉ vì họ có chứng tự kỷ nặng. Có khi ta quá quan tâm đến việc soạn chương trình sinh hoạt cho họ, giữ cho họ bận rộn mà quên rằng họ có nhu cầu được ở yên một mình.
○ Kinh nghiệm cũng khiến chuyên gia nói rằng cho họ thêm cơ hội để có vận động tổng quát đôi khi cũng hay. Thỉnh thoảng ta quên rằng tuổi thiếu niên có năng lực phụ trội, dù là có chứng tự kỷ. Sách vở ghi lại chương trình tập vận động cho ảnh hưởng tích cực đối với người tự kỷ có trục trặc về hành vi, và người ta cho là điều này cũng đúng khi áp dụng về hành vi tính dục.
○ Để những người tự kỷ nặng tiếp xúc với người khác phái cũng tốt. Ngay cả ai bị tự kỷ nặng có vẻ cũng biết sự khác biệt giữa nam và nữ, và bị người khác phái thu hút nhiều hơn. Một cách xem ra giải quyết nhu cầu tính dục của những người này là cho họ có kinh nghiệm với người khác phái, như có chương trình học trong lớp chung nam nữ, sinh hoạt giải trí, và sống trong nhà tập thể. Ta càng cho nhiều cơ hội thì hành vi tính dục của họ sẽ càng thích hợp hơn.
● Các phần thân thể và phận sự của chúng.
Đa số ai có thể học điều này thường biết nói phần nào, có tri thức từ thấp lên mức khá hơn. Mục tiêu của việc là đưa ra vài ý niệm về các phần thân thể, phận sự của chúng, và bảo đảm rằng thiếu niên cùng người lớn tự kỷ hiểu được. Phần lớn sách dạy về tính dục có thể dùng được cho việc này, và điều quan trọng nhất không phải là tài liệu học tập, mà là xem chắc học viên có hiểu trọn vẹn ý nghĩa những chữ và ý niệm. Rất thường khi người tự kỷ dùng đúng chữ mà có rất ít hiểu biết về những ý niệm quan trọng.
Điều này có thể là vấn đề đáng nói trong việc dạy về tính dục, khi đa số chúng ta cảm thấy không thoải mái và không muốn nói nhiều về ý nghĩa chính xác. Khi dạy về những phần của thân thể và phận sự của chúng cho người tự kỷ, chuyện vô cùng quan trọng là ta phải thật rõ ràng và cụ thể, nói nghĩa đen, ngay cả khi làm vậy có nghĩa ta phải dùng chữ hay câu mà bình thường ta không thoải mái. Sự ngượng ngùng và khó chịu có ý nghĩa chính yếu về mặt giao tiếp xã hội mà người tự kỷ không hiểu, vì vậy ta phải phá bỏ rào cản này nếu muốn việc chỉ dạy về tính dục có hiệu quả.
Với ai có thể hiểu được những phần của thân thể và phận sự của chúng kể luôn cả việc sinh sản, giai đoạn chót là chương trình giáo dục phức tạp về tính dục, kể luôn cả mối liên hệ với người khác phái. Người ta cho rằng với một số người tự kỷ đây là giai đoạn cần thiết và thích hợp. 10 năm về trước có lẽ không ai tin là có thể có chuyện này, nhưng điều quan trọng là chúng ta đừng có thành kiến. Chuyên gia trị liệu cho thiếu niên và người lớn có chứng tự kỷ gợi ý rằng càng ngày càng có nhiều người tỏ ra ham thích người khác phái, họ cho đó là kết quả tốt đẹp của trị liệu, và ta nên nương theo đó để cho thêm chỉ dẫn mà họ có thể hấp thu được.
Dầu vậy, điều này không có nghĩa là những người ấy sẵn sàng cho hoạt động tính dục như làm cha mẹ và các vấn đề liên quan. Sẵn sàng ở đây muốn nói đây là người thích có liên hệ với người khác phái, và muốn có thêm thông tin về cách làm sao thực hiện điều ấy. Ở mức huấn luyện này, ta cần tập thay đổi vai kỹ hơn vì người tự kỷ khó học về nhiều mặt nếu họ chỉ nghe nói về chuyện. Học đóng vai (role play) về cách gặp gỡ người khác, cách nói chuyện với họ, cách đối phó với các vấn đề xẩy ra, tất cả là một phần quan trọng trong việc học về mối liên hệ giữa những người khác phái. Đổi vai giúp cho vài ý niệm mù mờ hóa dễ hiểu và dễ áp dụng hơn.
Chuyên gia nói rằng trong những buổi thảo luận về tính dục, họ dùng tự điển rất thường để có định nghĩa những chữ về tính dục, một phần vì người tự kỷ thích đọc tự điển, có lẽ vì trong đó có định nghĩa cụ thể và tuyệt đối. Khi đã quen với các buổi học thì người tự kỷ bớt lo lắng hơn và có vẻ như ưa thích tham dự vào chương trình. Thường khi gia đình thuật là họ có đáp ứng nhiều hơn và chịu nói chuyện trao đổi hơn ở nhà. Có vẻ như các buổi thảo luận cho họ cơ hội để xả ra các lo lắng mà nhiều thiếu niên và người lớn cảm trong lòng. Họ hỏi nhiều điều không phải chỉ thuộc về tính dục, mà có liên quan đến vệ sinh cá nhân, chuyện tổng quát như tại sao đàn ông có nhiều lông ngực, cách liên hệ với người khác và những vấn đề khác có liên quan đến họ.
4. Hành Vi
Trong phần này, điều nhấn mạnh là hành vi không đứng một mình mà phải được xem chung với những kỹ năng khác như mức liên lạc, kỹ năng giao tiếp, mức tri thức, và cách sinh hoạt của họ. Đó là ý nghĩ nói rằng ta không thể đối phó với hành vi một cách riêng rẽ, cô lập, mà phải xem xét cùng với những kỹ năng khác. Nhiều thí dụ ở trên cho thấy kinh nghiệm, động cơ thúc đẩy và nhu cầu với người khác của trẻ tự kỷ phải được xem xét cùng với kỹ năng về ngôn ngữ và tri thức.
Lấy thí dụ hai thiếu niên tự kỷ có cùng chỉ số thông minh và khả năng ngôn ngữ, nhưng kinh nghiệm tương giao rất khác biệt. Nếu cả hai muốn có hẹn tiếp xúc với người khác phái thì chương trình giáo dục tính dục của họ phải khác biệt cho mỗi người. Với thiếu niên chưa hề nói chuyện với thiếu nữ nào thì ta có thể dạy họ nhắm tới vài kỹ năng tương giao đơn giản như nhìn vào người khác, biết gợi chuyện, và biết
những kỹ thuật tương tác thích hợp. Ta vẫn nhắm tới việc chuẩn bị họ về sau gặp gỡ người khác phái để đi chơi.
Ngược lại, với thiếu niên đã làm chủ những kỹ năng này sẽ muốn áp dụng nó vào việc tương tác, chương trình của anh có thể chú trọng nhiều về việc hiểu nhu cầu của người khác, người ta làm gì khi đi chơi với nhau, cách xử sự về những vấn đề tình dục và chuyện liên hệ. Tuy hai thiếu niên có cùng tuổi, có mức tri thức và kỹ năng liên lạc tương đương, nhưng mức phát triển về mặt xã hội của mỗi người sẽ ấn định cách chỉ dẫn khác nhau cho họ.
Cách Dạy
Để hỗ trợ tích cực hành vi, bạn có thể thực hiện ba điều sau:
● Sửa đổi và làm chủ môi trường
● Soạn cách làm chủ hành vi, kể cả phản ứng của bạn !
● Dạy và thưởng cho kỹ năng mới.
Ta đi vào chi tiết dưới đây.
● Sửa đổi và làm chủ môi trường.
○ Tạo qui củ và thông lệ. Tức xếp đặt sinh hoạt của trẻ ở nhà sao cho có trình tự trước sau, em biết phải làm gì trong ngày, sau chuyện nọ là tới chuyện kia.
○ Giữ cho con bận rộn luôn với những sinh hoạt có tính thúc đẩy.
○ Cho thông tin bằng hình về các thông lệ này. Bạn có thể xếp hình theo thứ tự và gắn trên tường để con thấy được và làm theo, không cần phải đợi bạn nhắc.
○ Cho có chọn lựa, dùng bảng hình để con chọn lựa. Trẻ dù lớn dù nhỏ đều thích có sự tự do và tự quyết định. Với thiếu niên thì nhu cầu này càng mạnh vậy hãy trưng ra hai, ba chuyện cho con quyết định; không nên cho nhiều chọn lựa vì nó có thể gây hoang mang, khó nghĩ. Yếu tố khác là thì giờ, bạn có thể còn phải lo cho con khác trong gia đình hoặc phải làm chuyện khác, không có nhiều giờ để giúp con cân nhắc thành ra nên cho ít chọn lựa để khỏe cho con mà cũng luôn cho bạn.
Bạn cũng hãy làm chủ môi trường về mặt xã hội, giao tiếp như:
○ Đặt ra luật tích cực trong nhà bằng hình, áp dụng cho tất cả các con trong gia đình, và cũng dùng hình.
○ Để ý, khen ngợi và thưởng cho tất cả hành vi thích hợp
○ Đặt ra cách thưởng có tính thúc đẩy, lập một bảng hình về chuyện thưởng. Lấy thí dụ bạn giao hẹn với con là thưởng bằng sticker ngôi sao, mỗi lần con làm giỏi chuyện gì thì được khen rồi bạn dán một ngôi sao vào bảng treo ở tường cho con thấy.
○ Dán nhãn lời khen, có nghĩa mỗi lần khen thì bạn nói rõ con giỏi về chuyện gì, chủ ý cho con nhập tâm, biết cái nào là hành vi thích hợp. Thí dụ bạn khen 'Kevin giỏi quá, biết giữ tay ngoài quần, mẹ vui lắm', rồi thưởng cho con.
● Soạn cách làm chủ hành vi, kể luôn hành vi của bạn !
Nếu trẻ có hành vi không thích hợp về mặt xã hội thì xin nhớ là đáp ứng có tính giận dữ, kinh ngạc hay trừng phạt có thể khiến hành vi tái lại nữa, để con có thưởng là được bạn chú ý. Và chẳng những con sẽ lập lại mà không chừng còn:
– lập lại thường hơn, nhiều hơn trước kia
– mạnh mẽ hơn, 'tệ hơn' khi trước
– kéo dài lâu hơn
thế nên bạn hãy tập tự chủ và làm chủ tình hình ! Trừng phạt không có lợi mà cách tốt hơn và có hiệu quả về lâu về dài là dạy con kỹ năng mới để thay thế hành vi muốn tránh.
Ngay cả khi bạn làm theo đúng chỉ dẫn trên là đặt qui củ, thông lệ, cho có sinh hoạt thay đổi, cho chọn lựa và dùng hình hỗ trợ, hành vi bất ngờ vẫn có thể xẩy ra. Khi ấy:
– Hãy chuẩn bị cho việc có thể có hành vi không thích hợp
– Hiểu sự khiếm khuyết về tương giao đã dẫn tới hành vi trên; nó có nghĩa loại hành vi này sẽ thỉnh thoảng lại xẩy ra.
Khi có ý thức như vậy thì ta có thể tự kiểm soát để không bị chấn động hay giận dữ. Ngược lại ta nên làm ngơ khi nào có thể làm được, quay mặt nhìn đi hướng khác. Kế đó, nghĩ việc thay đổi môi trường theo cách này hay kia để trợ lực cho nhược điểm không hiểu được khung cảnh xã hội của con, thí dụ:
– Tăng gia sinh hoạt có qui củ và thông lệ
– Cho ra những luật tích cực bằng hình rõ ràng
– Cho phần thưởng có tính thúc đẩy, và dùng cách thưởng bằng hình thấy được. Một cách là có bảng gắn hình, giao hẹn với con là thưởng bằng sticker và gắn sticker vào bảng. Chẳng những con thấy là được thưởng, mà bạn có thể nhắc nhở tới chúng luôn để khuyến khích con:
- John ăn gọn gàng giỏi quá (lời khen có dán nhãn), được ba sticker rồi (chỉ vào bảng cho trẻ thấy), hễ được năm cái thì mình đi bơi (nêu phần thưởng để thúc đẩy).
● Dạy và thưởng cho kỹ năng mới
○ Hãy đặt ra luật tích cực, chúng sẽ giúp việc dạy hành vi thích hợp hơn, và xin nhớ dùng hình. Tuy nhiên cũng có trẻ đáp ứng thuận lợi khi được giải thích về lý do phải có luật, vì vậy nên biết rõ tánh ý và khả năng trí tuệ của con để biết cách nào hợp nhất cho trẻ. Nếu trẻ biết suy nghĩ trừu tượng, có thể tập cho em viết lại những lý do này trong tập nhật ký. Dù là bằng cách nào, hãy giữ cho thông tin có tính tích cực.
○ Hãy để ý đến mọi hành vi của con, thay vì chỉ hành vi muốn thay đổi lúc này hoặc hành vi làm bạn bực bội, và khen ngay khi con làm đúng. Việc dán nhãn lời khen hay nói rõ là khen con về chuyện gì (Jessica cầm đũa giỏi quá), sẽ khiến em ý thức về kỹ năng của mình hơn và lần tới cũng muốn làm giỏi y vậy.
○ Dùng bảng ghi phần thưởng để theo dõi tiến bộ. Khi em thấy số sticker dán trên bảng gia tăng dần thì em hiểu cố gắng để có hành vi thích hợp là chuyện đáng công, và có mục đích để hướng nỗ lực, thí dụ được năm sticker thì sẽ đi bơi. Điều lưu ý là phần thưởng phải thực sự có tính thúc đẩy, tức bạn cần hiểu rõ tính con, biết con thích gì nhất và dùng đó làm phần thưởng. Tùy mức phát triển của trẻ mà bạn có thể đi xa hơn là cho trẻ chọn phần thưởng thay vì bạn đặt ra, theo cách này thì chẳng những có bảng thưởng để gắn sticker mà bạn có thể gắn lên bảng hai hay ba phần thưởng cho con chọn. Cách này cho trẻ được tự do hơn, cho phép em chọn lựa và học độc lập nhiều hơn; trẻ nào thích cách này sẽ tích cực muốn có thưởng bằng cách làm nhiều hành vi thích hợp.
○ Hãy giữ cho việc có tính tích cực bằng cách khen và thưởng khi con làm đúng, và làm ngơ không nói năng gì khi con làm sai. Người ta nghiệm thấy một lý do khiến hành vi bất lợi tiếp tục xẩy ra là vì nó được nhiều chú ý như giận dữ, la rầy lớn tiếng, trong
khi hành vi thích hợp thì bị coi là chuyện đương nhiên và không được chú ý bằng ! Vài thí dụ cho việc đặt ra luật tích cực để khuyến khích hành vi thuận lợi về tính dục là:
- Con để tay ngoài quần nhé.
- Muốn chà xát thì vào phòng ngủ hay nhà tắm.
- Con làm ơn dùng chữ dễ nghe.
● Dạy về Thủ Dâm - Chỉ được thủ dâm ở nơi kín đáo trong nhà.
Ta không thể tránh đề cập tới mục này, vì đây là điều các cha mẹ muốn biết và thường hỏi. Đây cũng là đề tài cha mẹ thấy khó mà thảo luận với con hoặc có thông tin liên hệ. Cho dù thiếu niên chưa thủ dâm, khi bạn để ý là cơ thể con bắt đầu thay đổi và lớn dần thì em cần được giải thích về việc căng cứng dương vật, xuất tinh và mộng tinh, cũng như là sự khác biệt về cơ thể nam nữ. Bằng không em có thể hoảng hốt khi thấy có thay đổi, tự hỏi tại sao mình 'ra nước', và nghĩ là có gì không ổn. Thủ dâm là hành động hay gặp nơi thiếu niên bình thường, do đó cần giải thích cho con hay đó là hành vi tự nhiên có thể làm được ở nơi kín đáo trong nhà mà thôi, và hoàn toàn không được làm ở chỗ công cộng. Bạn có thể chấp nhận hay không chấp nhận cho con thủ dâm, nhưng cần biết rằng vì là cha mẹ bạn kiểm soát được việc xẩy ra khi nào và ở đâu trong nhà, mà sẽ không thể cấm đoán hoặc bắt con ngưng. Tốt hơn thì cha mẹ cần chấp nhận sự kiện rằng đây là chuyện không thể tránh được, là hành vi tự nhiên, và xem chắc là nó diễn ra ở chỗ kín đáo.
Nếu có thủ dâm ở trường thì cần có liên lạc tốt đẹp giữa cha mẹ và trường để giải quyết, cách thức là thiếu niên được hướng dẫn làm chuyện khác mà cũng hiểu rằng em sẽ có giờ riêng khi về nhà. Để tránh cho con việc thủ dâm vào lúc hoặc nơi chốn không thích hợp, thì có đề nghị là làm cho em bận rộn với sinh hoạt nối tiếp nhau mà con ưa thích làm; thiếu niên sẽ không có giờ rảnh nghĩ tới chuyện khác. Về điểm này có cha mẹ đặt bàn nhún (trampoline) trong nhà hay ngoài vườn cho con chơi, một công hai ba điều lợi, vừa vận động cơ thể vừa tập kỹ năng điều hợp chân tay. Có khi em không thể tự kích thích lên tới tột đỉnh và do vậy hóa bực bội, cáu kỉnh, hành vi thay đổi; bạn có thể phải dạy con cách làm. Nếu thủ dâm biến thành si mê có hại, làm em miệt mài, thì nó cần được chữa trị như bất cứ tật si mê nào khác.
Một thắc mắc hay được nêu lên là thiếu niên thủ dâm mà không thể lên tới tột đỉnh (climax), không xuất tinh thì điều này có làm cho em thêm bực bội và lo lắng, và ta có thể làm gì về việc ấy.
Chuyên gia giải thích là có thể em hóa bực dọc và lo lắng. Chuyện xẩy ra là do thiếu niên chưa có kinh nghiệm, cộng thêm với cơ mềm và trục trặc về cảm quan. Vài thuốc em uống có thể cũng ảnh hưởng việc xuất tinh, vì vậy bạn nên thảo luận với bác sĩ; điều khác là em có thể nhậy cảm hoặc mức cảm nhận thấp, và nó cho ảnh hưởng trực tiếp đối với việc xuất tinh. Có nhiều tài liệu giáo dục trên thị trường về cách dạy tính dục cho người tự kỷ, như sách vở, CD, internet nên cha mẹ không thiếu chỉ dẫn, và có thể áp dụng cho người có khả năng cao lẫn ai có khuyết tật nặng.
Việc chọn cách thức thích hợp dựa vào việc quan sát hành vi của trẻ trong một khoảng thời gian, thí dụ khi nào trong ngày thì em tự kích thích vì buồn chán ? Biết rồi thì ta có thể có một sinh hoạt trong thời gian ấy. Em làm vì lo lắng ? Một trong những cách đối phó là tìm xem trẻ lo lắng điều chi và loại trừ nếu được. Vì em thấy vật nào đó ư ? Nếu vậy thử làm giảm trường hợp em phải tiếp xúc với vật v.v. Chuyện khác cũng quan trọng là xem khả năng và phương tiện liên lạc của em tới mức nào, có đầy đủ cho
em tỏ ý, tức xem trẻ có những hình cần dùng, biết làm cử chỉ và có cơ hội để bầy tỏ nhu cầu, như có hình phòng rửa tay em quen thuộc để cho biết em muốn vào đó.
Nói chung, những hành động không thích hợp như bắt đầu thủ dâm ở chỗ công cộng phải được chỉnh ngay mà không cần làm lớn chuyện. Em có thể được hướng dẫn có vận động cơ thể, mà khi khác em lại có thể được chỉ dẫn vào chỗ và giờ thích hợp cho việc tự kích thích. Mỗi trường hợp và mỗi cách đối phó dùng cho thiếu niên đều phải quyết định theo từng vụ riêng biệt.
Kết luận là không có câu trả lời thần diệu nào về thủ dâm mà để đối phó với những vấn đề gặp phải, cách thức thường dùng là 'thử để biết đúng sai' (trial and error). Điều có thể nói là nên tránh việc có phản ứng tiêu cực mạnh mẽ đối với hành vi không thích hợp. Ta hãy nhớ là trừng phạt không có lợi vì:
– Nó có thể nặng về tình cảm, làm bực bội, lớn tiếng mà không giải quyết được vấn đề.
– Thường khi nó bất nhất.
– Nó không dạy hành vi mới, thích hợp hơn để thế cho hành vi bất lợi.
– Nó có thể tăng cường hành vi không thích hợp, con sẽ cố ý làm để được bạn chú ý và la mắng. Đối với trẻ, bạn lớn tiếng và quan tâm tới em là phần thưởng đáng công cho việc làm bậy. Tốt hơn bạn nên làm ngơ và dạy con kỹ năng thích hợp để thay thế.
● Nhận Xét:
Người tự kỷ thuộc mọi mức độ nặng nhẹ đều có thúc đẩy, hành vi và cảm xúc về tình dục mà tới điểm nào đó trong đời họ cần được trợ giúp. Việc giúp đỡ nhiều hay ít thay đổi lớn lao cho từng cá nhân, lấy thí dụ có người chỉ cần được chỉ dẫn cách xử sự chỗ công cộng còn người khác cần được giáo dục kỹ càng luôn cả cách liên hệ với người khác phái. Sự việc hàm ý thời điểm và mức trợ giúp cần tương ứng với nhu cầu, và ta không nên dạy một chương trình giáo dục về tính dục cho ai không quan tâm, ưa thích, được thúc đẩy hoặc không tỏ ra có một nhu cầu gì.
Chuyện kể rằng có thiếu nữ tự kỷ khả năng cao được chỉ dẫn về tính dục, và chuyên viên bị lo lắng nhiều hơn khi cô bắt đầu gặp gỡ một thanh niên tự kỷ. Dầu vậy họ cho hay là cảm thấy nhẹ người sau khi mối liên hệ chấm dứt, do lời cô phân tích việc chia tay. Khi được hỏi tại sao hai người không gặp gỡ nhau nữa, cô đáp
- Nó như thế này, hai chúng tôi đã cùng đi tới thư viện, ăn tối ở nhà hàng và đi xem xi nê chung. Tính ra không còn chuyện gì khác để cùng làm với nhau nên đã tới lúc chúng tôi đi gặp người khác.
Chuyên viên thấy ngay là mối quan tâm của họ về khả năng sống chung với người khác hay nuôi con của cô, đi quá xa so với lòng ưa thích và động cơ vào lúc cô được họ chữa trị.
Khuynh hướng của giáo dục hiện đại về tính dục thường là nhắm về việc giải quyết khủng hoảng, làm cho chương trình thất bại ngay từ đầu. Ta có thể xử sự hữu hiệu hơn nếu bắt đầu trước khi có vấn đề xẩy ra. Do cha mẹ không tiên liệu điều chi, tin rằng con tự kỷ không có phát triển tính dục, họ rất ngạc nhiên khi thấy hành vi tính dục xẩy ra nơi con. Nếu có chuẩn bị trước cho việc này, họ sẽ bớt kinh hoảng khi nó tới và dễ thảo luận với chuyên gia khi chuyện xẩy ra. Lý tưởng mà nói thì cha mẹ và chuyên gia nên thảo luận về tính dục lúc trẻ được 10 tuổi, được vậy thì hành vi tính dục mà họ thấy không còn bị xem là hư hỏng, và khiến cha mẹ dễ thuận đối đầu và thảo luận về chúng hơn.
Tuy người tự kỷ không xem tính dục có gì lạ so với những việc khác, người trong xã hội không nghĩ vậy. Thế thì ta phải rất cẩn thận giữa việc nhìn nhận con có hành vi tính dục, và không thả lỏng quá những chuyện trái lẽ so với các hành vi khác thường, hoặc hành vi tự kích thích xem ra vô hại (thí dụ phẩy tay). Thực tế là xã hội kinh sợ về tính dục của người khuyết tật, và ta phải nhớ điều ấy để giúp người tự kỷ xếp đặt ưu tiên cho đúng. Chẳng hạn người tự kỷ có thể chỉ cởi khóa quần chỗ công cộng để sửa soạn vào nhà vệ sinh, nhưng công chúng cho ấy là việc phơi bầy cơ thể và sinh ra trách mắng, ngăn cản. Do đó ai săn sóc cho họ cần làm cho hành vi này và những hành vi liên hệ dễ được xã hội chấp thuận hơn.
Kế đó cha mẹ cần nhớ là người tự kỷ hiểu vấn đề theo nghĩa đen và không nhìn ra những điểm tế nhị. Phim ảnh, truyền hình, internet làm họ có cảm tưởng là người ta có thể có nhiều bạn tình cùng một lúc, gặp người này sau người kia trong cùng ngày mà không có hệ quả gì; hoặc chỉ cần nói vài câu là có thể chung sống. Đây là những điều mà cha mẹ cần giải thích cho con rõ, để tránh chuyện không hay có thể tới, hoặc thất vọng về sau do không hiểu cặn kẽ về tính dục và mối liên hệ nam nữ.