Sách
truyện cũng được coi là một trong những món đồ chơi được yêu thích nhất
của trẻ em. Trong vương quốc của những cuốn sách, trẻ em có thể cảm
nhận xấu tốt, có thể tìm thấy hình tượng yêu thích của mình. Thói quen
đọc sách, một mặt có thể làm phong phú kiến thức của trẻ em, nuôi dưỡng
tình cảm của chúng, mặt khác nó cũng đóng vai trò quan trọng trong việc
phát triển năng lực quan sát, năng lực tư duy của trẻ. Thế nhưng, chỉ
cần ngày một ngày hai, chúng ta sẽ chẳng khó khăn gì để phát hiện ra, ở
hầu hết các phân mảng sách trẻ em nói chung và một cuốn sách mới bất kỳ
nào đó nói riêng, không chỗ này thiếu thì chỗ kia hỏng. Như vậy, các bậc
cha mẹ hoặc thầy cô giáo chọn lựa sách gì cho trẻ em xem hoặc dạy trẻ
em đọc thế nào đối với sự phát triển của chúng là vô cùng quan trọng.
Đầu tiên, hãy chọn cho trẻ những cuốn sách phù hợp.
Do mức độ nhận thức, khả năng phân biệt cũng như khả năng thẩm mỹ của
trẻ còn hạn chế, khi lựa chọn sách cho trẻ bạn cần chú ý đến đặc trưng
lứa tuổi, nên chọn những cuốn sách có nội dung vui nhộn, tư tưởng tích
cực kiểu trẻ con. Bên cạnh đó, cuốn sách cũng nên được minh họa với
những màu sắc, hình ảnh sinh động.
Từ góc độ giáo dục ngôn ngữ, sách cho trẻ nhỏ thường dùng hình ảnh
dẫn dụ cho từ ngữ và câu chữ, là công cụ hiệu quả để đi từ ngôn ngữ nói
thông thường đến ngôn ngữ văn học. Sách đóng một vai trò quan trọng
trong việc giúp trẻ hoàn thành tốt đepj hai quá trình chuyển đổi nói
trên. Ngoài ra khi chọn sách cho trẻ nhỏ, bạn cũng cần chú ý: những cuốn
sách tuy có nội dung hấp dẫn cảm động nhưng chỉ thuần dùng chữ viết
thường không làm trẻ hứng thú, chưa kể đến những cuốn tình tiết vô lý,
hình vẽ xấu xí hoặc nội dung kinh dị, bạo lực thậm chí còn có thể gây
ảnh hưởng tiêu cực cho sức khỏe cũng như sự phát triển năng lực thẩm mỹ
của trẻ. Những loại sách này hoàn toàn không phù hợp và cần được tránh
xa.
Thứ hai, cần nắm rõ phương pháp dạy trẻ đọc.
Khi trẻ em nhận được một cuốn sách, đầu tiên chúng sẽ bị thu hút bởi
những hình ảnh đầy màu sắc. Chúng có thể bắt đầu xem từ trang đầu, cũng
có thể từ trang giữa, cũng có thể xoay ngược lại xem, hoặc lật giở nhanh
nhanh từ đầu tới cuối, thế là coi như hết truyện. Với thời gian đọc quá
ngắn, cuốn sách không thể để lại ấn tượng gì sâu sắc trong trẻ, do đó
phương pháp đọc này đối với sự phát triển mọi phương diện năng lực của
trẻ đều không có tác dụng gì. Vì vậy, cha mẹ và thầy cô giáo cần hướng
dẫn trẻ đọc từng trang, cẩn thận quan sát từng hình vẽ và đọc từng chữ
một. Ngoài ra, để trẻ nhớ lâu hơn, bạn có thể đề ra một số câu hỏi đơn
giản trước khi trẻ bắt đầu đọc và yêu cầu chúng trả lời khi xem xong.
Phương pháp này giúp trẻ chú ý hơn đến những tình tiết quan trọng trong
truyện. Vừa xem vừa suy nghĩ, trẻ em sẽ “tự do” tiếp thu kiến thức, phát
triển ý thức quan sát cẩn thận – đây là một thói quen tốt của tư duy
độc lập. Khi kết thúc hoạt động đọc, giáo viên hoặc cha mẹ có thể cùng
trao đổi với trẻ về nội dung vừa đọc, bàn bạc về các tình tiết, nhằm
giúp trẻ hiểu rõ thêm về nội dung của cuốn sách và trau dồi trí nhớ của
chúng.
Cuối cùng, phải cổ vũ trẻ nói nhiều hơn trong khi đọc sách.
Một
số cha mẹ thường yêu cầu trẻ em giữ yên lặng, không được nói năng, cười
đùa, trong khi đọc sách. Điều này, đối với trẻ lớn thì không thành vấn
đề lắm, nhưng lại thực sự là khó khăn đối với trẻ nhỏ bởi chúng thường
quen với việc tự nói một mình. Trên thực tế, đây không phải là một điều
xấu, chúng ta không cần phải quá nhấn mạnh vào sự tập trung khi đọc sách
mà có thể đợi trong quá trình phát triển nuôi dưỡng trẻ dần dần đưa ra
các yêu cầu với chúng, phát triển dần thói quen đọc trong yên lặng.
Nhiều trẻ em sau khi đọc một cuốn sách thường thích kể lại câu chuyện
mình vừa đọc cho người khác. Đây là một thói quen tốt, bởi một mặt có
thể phát triển kỹ năng nói của trẻ em, mặt khác, những điều mà trẻ nói,
có thể là nội dung của cuốn sách, cũng có thể do trẻ tự nghĩ ra – đóng
một vai trò quan trọng trong sự sáng tạo của trẻ. Vì vậy, kể lại câu
chuyện sau khi đọc là rất quan trọng. Trẻ em sau khi đọc sách, nhớ phải
kể lại, đừng quên!!!!
Vương quốc sách truyện là một thế giới kỳ diệu. Với một phương pháp
đọc đúng đắn, bạn sẽ thu được rất nhiều kiến thức hữu ích, nhưng ngược
lại, một phương pháp sai thậm chí còn có hại. Sách là bậc thang của sự
tiến bộ của con người, và vì tương lai con em chúng ta, hãy cùng chung
sức giúp trẻ em nắm vững những phương pháp đọc đúng đắn, và chúng sẽ thu
được nhiều hơn, nhiều hơn nữa trong biển sách mênh mông này … …
Làm thế nào để dạy con bạn đọc sách ?
Một người quen của tôi giới thiệu cách dạy trẻ em đọc sách trên
blog cá nhân. Tôi tuyệt nhiên không phản đối những phương pháp này. Nhưng tôi cam đoan rằng chừng đó là không đủ.
Tôi vốn học báo chí, và một trong những
điều quý giá hiếm hoi tôi học được trong bốn năm đại học là trước khi
hỏi “như thế nào”, chúng ta cần biết “cái gì” (what) “tại sao” hoặc “để
làm gì” (why). Nếu bạn muốn con mình đọc sách, bạn phải cho đứa trẻ biết
“sách là gì” và đọc nó “để làm gì”. Đây là nguyên nhân chính khiến cho
người Việt Nam, từ trẻ đến già, không đọc sách (hoặc nếu có thì đọc một
cách vô cùng “méo mó”).
Nền giáo dục thảm hại của đất nước này
không hướng tới mục tiêu đào tạo ra những con người tự do và biết tư duy
độc lập. Học sinh, từ các cấp học thấp nhất, đã được dạy phải “yêu
Đảng”, “yêu Bác Hồ”, phải viết văn theo mẫu, phải đọc sách lịch sử một
chiều, vân vân và vân vân. Kiểu giáo dục đó phản động không chỉ ở chỗ nó
giết chết tính độc lập và sáng tạo ở các cá nhân mà còn vì, lấy ví dụ,
Đảng và Bác Hồ tốt thì tự khắc người ta sẽ yêu quý, trân trọng, cần gì
phải tuyên truyền “nhồi sọ”.
Vậy, con bạn sẽ đọc sách để làm gì nếu
chúng chỉ cần sao chép văn mẫu là được điểm cao? Bạn không thể nói với
một học sinh rằng điểm cao là không cần thiết vì điểm là một yếu tố có
ảnh hưởng quyết định tới những vấn đề quan trọng đối với học sinh, chẳng
hạn như lên lớp hay chọn trường.
Nếu con bạn đọc, nói, viết theo “lề
phải”, không những bản thân đứa trẻ được điểm cao mà cả giáo viên cũng
được thưởng vì thành tích “tập thể”. Ngược lại, nếu chuyển sang “lề
trái”, nó có thể bị tống cổ khỏi trường – nhẹ thì cũng bị điểm kém, hạnh
kiểm tồi, chịu nhiều hình thức phạt vì tội “có tư tưởng chống đối”.
Ngay cả khi con bạn chịu đọc thì bạn có
những sách gì cho nó? Triết học Marx-Lenin chăng? Hay là “văn-học-mạng”
Trung Quốc? Bạn không có nhiều sự lựa chọn, nhất là khi muốn tìm sách
khoa học xã hội, triết học và chính trị học.
Liên quan tới việc chọn sách, John Stuart Mill, trong cuốn Utilitarianism (1863) – tạm dịch là chủ nghĩa công lợi (hoặc thuyết vị lợi)
– có nói đại ý rằng để biết niềm vui nào là cao quý (higher pleasure)
và niềm vui nào là thấp kém (lower pleasure) thì người thụ hưởng phải
được trải nghiệm cả hai. Mill cho rằng mọi người được giáo dục và có cơ
hội trải nghiệm cả hai loại niềm vui đều sẽ chọn hưởng thụ niềm vui cao
quý và bỏ qua những thứ thấp kém.
Ví dụ, tôi là người [tạm được coi như]
có giáo dục và có cơ hội trải nghiệm, tôi sẽ đọc Haruki Murakami chứ
không đời nào gặm truyện của Tào Đình; tôi sẽ nghiềm ngẫm chủ nghĩa tự
do, tân tự do hoặc thuyết vị lợi thay vì tụng niệm chủ nghĩa Marx đã bị
xuyên tạc; tôi thích tới Nhà hát lớn nghe nhạc giao hưởng chứ tuyệt đối
không mất tiền cho mấy vị ca sĩ ăn mặc thiếu vải; vân vân và vân vân.
Tóm lại, bạn cần cho con bạn hai điều: GIÁO DỤC và CƠ HỘI TRẢI NGHIỆM.
Giáo dục thì ở đâu trên đất Việt Nam này
cũng đều chung một lối dạy nhồi nhét, trừ các trường quốc tế. Còn sách
thì rất nhiều, nhưng phần lớn là loại “hạ cám” chứ không có “thượng
vàng”, trừ sách tiếng nước ngoài.
Vậy, bạn có thể chọn hoặc gửi con vào
trường quốc tế, hoặc dạy nó ngoại ngữ từ sớm để nó đọc sách “tiếng Tây” –
nghe có vẻ sính ngoại một chút nhưng đúng đường lối của cụ Phan Chu
Trinh.
Còn nếu bạn không thể làm được những
việc đó thì… chẳng có lý do gì để dạy một người sống thành thật rồi lại
ném hắn ta vào một nơi mà phải dối trá mới tồn tại được. Dù sao thì,
ngay từ đầu, chính bạn cũng có đọc sách đâu !
Chuyện người đọc sách
Chúng ta thường xuyên bắt gặp những
bài báo chê bai văn hóa đọc của người Việt Nam trên báo. Hầu như bài nào
cũng nói kiểu “thực trạng và giải pháp”. Tôi thì thích hỏi một câu đơn
giản và thẳng thắn hơn: CHÚNG TA CÓ ĐỌC SÁCH KHÔNG?
Dĩ nhiên là chúng ta ai cũng từng phải
đọc những thứ được-tạm-gọi-là sách giáo khoa mà đến nay người ta vẫn có
thói quen thay đổi như mốt ăn mặc hàng năm. Một số trong chúng ta còn
đọc truyện chưởng Kim Dung, tiểu thuyết ba xu Tây Tàu đủ loại – người ta
còn sáng tạo ra cả thuật ngữ “văn học mạng” để phục vụ sở thích đọc của
mình cơ mà.
Thế thì CHÚNG TA CÓ ĐỌC SÁCH KHÔNG? KHÔNG. Rất tiếc là KHÔNG.
Người Việt Nam – trừ một nhóm vô cùng
nhỏ những trí thức tinh tuyển – chưa từng biết cách đọc. Người ta đọc
sách để tìm những kiến thức mới, những quan điểm mới. Ở Việt Nam, mọi
thứ phải tuân theo “lề phải” hết nên chẳng việc gì phải đọc.
Học trò cứ chép văn mẫu là điểm cao.
Sinh viên cứ thuộc lịch sử đảng là tốt nghiệp. Nhà báo cứ dẫn đúng lời
nghị quyết là có nhuận bút. Một xã hội méo mó như thế thì làm sao có văn
hóa đọc ngay thẳng! Còn chúng ta thì trở thành những người đọc cũng
như không đọc.
Tôi còn nhớ một chuyện đùa (nhưng có lẽ
là thật) như sau: Ông Tô Hoài vốn là nhà văn rất giỏi mô tả được mời
nhận xét bài văn đoạt giải nhất kỳ thi học sinh giỏi thủ đô. Đề bài lúc
đó là tả con chim. Nhà văn đọc xong, khen ngợi bài văn xuất sắc, nhưng
nói thêm một câu, “thế nó tả chim gì vậy?” – Hóa ra, học trò Việt Nam từ
bé đã bị biến thành những con vẹt, chỉ biết nhại lung tung lời kẻ khác.
Đôi lúc, tôi cảm thấy có thể nói rằng
sách ở Việt Nam không phải là sách, bởi vì những thứ rác rưởi tầm thường
thì được truyền thông tung hô còn những tác phẩm thực sự giúp con người
ta mở mang đầu óc thì ít người dám bàn đến. Diễn đạt theo một cách
khiêm tốn hơn thì sách ở Việt Nam là một khái niệm không đầy đủ, hoặc là
méo mó. Điều này cũng chẳng có gì lạ trong một xã hội toàn trị, nơi mọi
thứ đều bị chính trị hóa, bao gồm cả khoa học và giáo dục.
Thế hệ cha mẹ chúng ta, những người sinh
ra trong chiến tranh, có lẽ chăm đọc hơn lũ trẻ ngày nay. Nhưng đó là
vì họ không có thú vui nào khác. Hơn nữa, họ cũng chẳng đọc được bao
nhiêu vì thời ấy, sách gần như đồng nghĩa với văn học Xô Viết/cách mạng;
cũng vài tác phẩm bất hủ thật, nhưng loại ba lăng nhăng thì không đếm
xuể. Sách phương Tây hầu như không có.
Tôi từng được xem ảnh chụp bìa và mấy trang đầu cuốn Giết con chim nhại phát
hành những năm 1980. Cuốn sách nghe nói bị cắt bỏ rất nhiều. Lời giới
thiệu mà tôi đọc qua ảnh thì xa xả chê bai tác giả không có… lập trường
cộng sản.
Bởi vậy, khi Liên Xô sụp đổ và văn hóa
Phương Tây tràn vào Việt Nam, các bậc cha mẹ “mọt sách” chẳng biết đường
nào mà hướng dẫn con cái họ đọc. Thế là họ dễ dàng quay sang nghe theo
truyền thông “lề phải”.
Nhìn lại xa hơn nữa thì có lẽ chính nền
văn hóa Nho giáo, chỉ trọng “sách thánh hiền” đã góp phần làm hại văn
hóa đọc và tinh thần tự do của Việt Nam.
Cá nhân tôi không dám nhận mình là người
yêu sách, nhưng tôi thích đọc – và tôi có thể tự hào rằng mình là người
không chấp nhận để cho kẻ khác áp đặt quan điểm.
Giống như phần đông bạn bè cùng trang
lứa, tôi lớn lên dưới mái trường “xã hội chủ nghĩa” – tức là cái gì cũng
phải “cách mạng”, kể cả văn học – nghệ thuật. Tôi không thể nào nuốt
nổi những bài giảng văn chương vớ vẩn trong sách giáo khoa và trong suốt
mười hai năm học phổ thông, tôi hầu như không đọc. Đơn giản là vì có
đọc thì tôi cũng vẫn phải hiểu – đúng hơn là nói với người ta rằng tôi
hiểu – mọi thứ theo quan điểm chính thống mà nhà trường đã triệt để phân
phối tới từng học trò.
Tôi luôn luôn khinh bỉ những kẻ đọc hàng
đống sách nhưng rồi vẫn cứ lải nhải lời của một cuốn sách dòng chính
nào đó. Điều mỉa mai là rất nhiều bạn bè cùng khóa nghĩ rằng tôi phải
đọc ghê gớm lắm vì tôi luôn luôn có chính kiến (trừ lúc làm bài kiểm
tra).
Và tôi bước chân vào trường báo chí –
nơi hóa ra cũng chẳng tự do gì hơn – chỉ với một chút kiến thức từ ngữ –
ngữ pháp tiếng Việt. Những gì liên quan tới văn chương, nghệ thuật,
cách đọc sách,… tôi đều quăng đi cả (ấy là trong trường hợp tôi đã bằng
cách nào đó nhồi được chúng vào đầu mình).
Mạng internet và thời gian rảnh rỗi
trong những năm đại học giúp tôi nhận ra rằng mình chẳng biết gì cả:
không kiến thức xã hội, không kiến thức nghệ thuật, không phương pháp
luận,… Mấy cuốn sách lịch sử tôi yêu thích từ khi vào cấp hai hóa ra
cũng chỉ là thứ rác rưởi chuyên né tránh sự thật.
Thế thì – Lạy Chúa! – tôi sẽ làm báo thế
nào đây? Đối với một nhà báo, ác mộng thật sự là hoàn toàn không hiểu
được những thông tin mà mọi người cung cấp cho mình.
Vậy là tôi bắt đầu tập đọc sách, bắt đầu
từ O’Henry, một tác giả tôi rất có cảm tình (“Chiếc lá cuối cùng” là
truyện ngắn duy nhất tôi thực sự đọc từ đầu đến cuối, không sót từ nào
trong suốt những năm chấp ba). Tôi thường rút ngẫu nhiên một tập sách
O’Henry trên giá và đọc một, hai truyện trước khi đi ngủ.
Thói quen không kéo dài lâu hơn một năm
này, may mắn thay, giúp tôi có đủ kiên nhẫn đọc những tác phẩm khoa học –
xã hội dài dòng và phức tạp. Nó cũng giúp tôi nhận ra rằng mình không
quan tâm tới những cái nhãn danh giá như “best seller” hay
“prize-winning”.
Tôi đọc một tác phẩm văn học vì tôi muốn
thưởng thức văn học, bất kể nó nói về chủ đề gì, lấy bối cảnh ở đâu,…
Tôi đọc một tác phẩm khoa học vì tôi muốn có kiến thức khoa học, củng cố
tư duy của mình – không cần biết nó bàn về sex hay chủ nghĩa Mác.
Khi có nhiều thời gian, tôi đọc sách
thiếu nhi và thử kể lại câu chuyện bằng lời của mình – đôi lúc, tôi nghĩ
đó là để nuôi dưỡng phần trẻ thơ còn lại trong mình (có ai muốn già nua
đâu). Nhưng phần lớn thời gian đọc sách của tôi vẫn dành cho sách khoa
học xã hội nói chung, bao gồm cả lịch sử.
Cũng chẳng rõ tôi có giỏi giang tinh tế
gì hơn trước không, nhưng về cơ bản, tôi không cảm thấy bối rối khi tiếp
xúc với những người hoàn toàn mới, những thông tin hoàn toàn xa lạ nữa.
Tôi có thể ngồi xuống bên họ và bắt đầu cái các nhà báo vẫn gọi là
“việc khai thác thông tin” theo cách của mình.
Và trên hết, tôi đang tiến dần – dù chỉ
từng bước chậm chạp – tới sự tự do về tư duy. Theo tôi, đó là lý do quan
trọng nhất để chúng ta bắt đầu đọc sách và tiếp tục đọc sách.
1
