Cholesterol cao là một trong những yếu tố dẫn đến các bệnh về tim
mạch rất phổ biến ở người lớn tuổi. Chính vì thế, phần đông những người
cao tuổi trên thế giới, đặc biệt là ở các nước phát triển hiện nay đều
phải nhờ đến thuốc hạ cholesterol là thuốc có gốc statin để giúp duy
trì mức cholesterol ổn định trong máu. Thuốc này đã cho thấy có những
tác dụng tích cực với sức khỏe con người nhưng cũng còn nhiều điều về
loại thuốc này mà người dùng chưa biết hết. Vậy những người đang hoặc
sắp phải sử dụng các thuốc dạng statin cần phải chú ý điều gì? Mời quý
vị tìm hiểu các thông tin liên quan trong tạp chí sức khỏe đời sống tuần
này do Việt Hà phụ trách.
Sự phổ biến của thuốc Statins
Với nhiều người lớn tuổi, việc dùng thuốc hạ cholesterol hàng ngày
như Lipitor, Zocor hay Crestor có thể nói đã trở thành thói quen từ lâu.
Thường khi bác sĩ gia đình quyết định kê đơn thuốc hạ cholesterol cho
một bệnh nhân thì cũng có nghĩa là mức cholesterol trong máu người bệnh
đã cao quá mức cho phép và có nhiều nguy cơ gây bệnh tim mạch nếu không
được điều chỉnh kịp thời. Các loại thuốc quen thuộc đó đều có gốc là
Statins.
Bác sĩ Amit Garg, khoa dịch tễ học và thống kê sinh học thuộc trường
đại học Western Ontario ở Canada nói về sự phổ biến của loại thuốc này
như sau:
Nếu bạn uống các loại kháng sinh như
clarithromycin hay arythromycin, các thuốc này sẽ ảnh hưởng tới quá
trình trao đổi chất với statin.
-BS Amit Garg
“Statin là loại thuốc được kê đơn hàng đầu tại Canada, và đó là
một thuốc rất hiệu quả trong việc ngăn ngừa tai biến mạch máu não và
nhồi máu cơ tim.”
Statin từ lâu đã được chứng minh là một loại thuốc rất hiệu nghiệm
trong việc giảm cholesterol trong máu. Thuốc chặn một chất mà cơ thể cần
để sản xuất cholesterol. Thuốc cũng giúp cơ thể hấp thụ lại cholesterol
đã bị dồn đọng trên các thành mạch máu, tránh gây tắc mạch máu não và
nhồi máu cơ tim.
Tại Mỹ và châu Âu, các bác sĩ thường đưa ra một mức cholesterol chuẩn
trong máu gọi là mức cholesterol cho phép. Dựa vào kết quả kiểm tra sức
khỏe tổng quát hàng năm của bệnh nhân, bác sĩ có thể quyết định khuyên
bệnh nhân nên dùng thuốc statin hay không. Tại Mỹ, mức cholesterol tốt
là dưới 200 mg trên 1 deciliter máu. Khi cholesterol nằm ở mức từ 200
đến 239 mg có nghĩa là đã ở ranh giới của mức cholesterol cao. Khi
cholesterol vượt quá 240 mg có nghĩa là cao và cần phải điều chỉnh kịp
thời. Thường thì các bác sĩ khuyên người bệnh điều chỉnh chế độ ăn uống,
thể dục thể thao. Nhưng trong nhiều trường hợp, khi các điều chỉnh về
cách sống không làm giảm cholesterol như ý muốn, bác sĩ sẽ phải cân nhắc
đến việc kê đơn thuốc.
Chỉ tính riêng tại Mỹ, hiện có hơn một nửa dân số Mỹ có vấn đề với
cholesterol cao, trong khi việc ăn uống và tập thể dục nhiều khi không
hạ được mức cholesterol như ý muốn với nhiều người, còn statin có thể
giúp hạ cholesterol đáng kể một cách nhanh chóng. Điều này có nghĩa là
nhu cầu sử dụng các loại thuốc hạ cholesterol là rất cao. Trung Tâm
phòng chống và kiểm soát dịch bệnh của Mỹ ước tính riêng trong năm 2003
đã có khoảng 11 triệu người Mỹ đang dùng các loại thuốc statins có kê
đơn, và có khoảng 25 triệu người khác nên sử dụng các loại thuốc này.
Những tác dụng phụ
Các y tá lấy mẫu máu để xét nghiệm lượng cholesterol, ảnh chụp ở Mexico trước đây. AFP PHOTO.
Theo nhiều nghiên cứu của các bác sĩ trên thế giới, bên cạnh những
tác dụng không thể chối cãi của statins, thuốc này cũng có những tác
dụng phụ mà người bệnh và bác sĩ cần phải chú ý.
Một nghiên cứu của các nhà khoa học Canada mới được công bố gần đây
trên Tạo chí y học Annals of internal medicine, người bệnh khi sử dụng
các thuốc statins kết hợp với một số thuốc kháng sinh nhất định có thể
có 1 số tác dụng phụ. Bác sĩ Amit Garg, người dẫn đầu nghiên cứu cho
biết:
“Nếu bạn uống các loại kháng sinh như clarithromycin hay
arythromycin, các thuốc này sẽ ảnh hưởng tới quá trình trao đổi chất với
statin, và mức tập trung của statin trong máu sẽ cao gấp 5 lần mức cho
phép và có khi là 10 lần.”
Clarithromycin và Arythormycin là hai tên gốc thuốc của những loại
kháng sinh được dùng khá phổ biến trong các điều trị viêm phổi và viêm
đường hô hấp nói chung. Nói về tương tác của các loại thuốc này trong
nghiên cứu mới, bác sĩ Amit Garg giải thích:
“Trong nghiên cứu về statin này, chúng tôi tìm hiểu hai nhóm
người, một nhóm dùng thuốc kháng sinh có tương tác với statin và nhóm
còn lại dùng kháng sinh không có tương tác với statin. Hai thuốc đầu là
Clarithromycin và Erythromincin, còn nhóm thuốc kia là Azithromycin hay
còn gọi là Zithromax là loại kháng sinh rất phổ biến. Chúng tôi so sánh
hai nhóm người và chủ yếu là người lớn tuổi vì đó là số liệu mà chúng
tôi có. Chúng tôi tìm hiểu hơn 60.000 người được kê hai nhóm kháng sinh
đầu và theo dõi điều gì xảy ra trong 30 ngày sau đó và điều mà chúng tôi
thấy là số người phải nhập viện sau đó tăng. Các kháng sinh đó thường
được dùng cho điều trị viêm đường hô hấp như viêm phổi chẳng hạn. Sau đó
30 ngày có nhiều khả năng người bệnh bị nhập viện vì các bệnh như viêm
cơ vân (rhabdomyolysis) hoặc bị bệnh thận thậm chí tử vong trong 30
ngày.”
Nghiên cứu của các nhà khoa học Canada thực hiện trên 144000 bệnh
nhân có độ tuổi từ 65 trở lên. Khoảng ¾ số người bệnh đang sử dụng một
trong 3 loại thuốc phổ biến là Lipitor, Zocor hoặc Altoprve, Mevacor.
Theo kết quả của nghiên cứu, số người bị tác dụng phụ do kết hợp hai
loại thuốc không nhiều. Bác sĩ Garg nói thậm chí ở nhiều người, ảnh
hưởng phụ do hai loại thuốc cũng không quá lớn. Nhưng kết quả của nghiên
cứu cũng cho thấy rõ ràng có sự tương tác giữa hai loại thuốc gây tác
dụng phụ với người bệnh.
Hồi năm ngoái, có một nghiên cứu khác của các nhà khoa học Canada
cũng cho thấy việc ăn một số loại cam bưởi nhất định khi uống thuốc
statin cũng có thể dẫn đến tương tác gây tác dụng phụ nghiêm trọng do
làm tăng liều thuốc hấp thụ vào cơ thể.
Ngay trước khi có các nghiên cứu này, nhiều tài liệu y học khác cũng
cho thấy các loại thuốc statins có thể gây các tác dụng phụ, nhẹ là đau
mỏi cơ, tiêu chảy hoặc táo bón, nặng hơn là làm tăng đường trong máu, và
có khả năng dẫn đến tiểu đường type 2, ngoài ra còn có các bệnh khác
như viêm cơ vân, suy thận. Riêng với bệnh viêm cơ vân, các trường hợp
liều thuốc statin trong máu tăng sẽ gây đau cơ, tiêu cơ, các mơ cơ xương
bị hư hại, phá vỡ nhanh chóng. Sản phẩm phân hủy của các tế bào cơ bị
hư hóng được phóng thích vào máu, gây hại thận và có thể dẫn đến suy
thận.
Bác sĩ có kê đơn quá nhiều?
Mặc dù đã có nhiều các tài liệu y học nói về những tác dụng phụ của
statin nhất là khi kết hợp với một số loại thuốc nhất định, nhưng trên
thực tế việc kê đơn thuốc statins kết hợp với một số loại thuốc khác cho
các bệnh nhân vẫn rất phổ biến, bất chấp những cảnh báo. Bác sĩ Amit
Garg nói:
Nếu bạn dùng statin nhiều năm rồi, và nếu
bạn được kê thuốc kháng sinh, thì nên bạn nên kiểm tra xem các thuốc
kháng sinh đó có tương tác với statin hay không.
-BS Amit Garg
“Mặc dù các tương tác của các thuốc với nhau đã được miêu tả trong
các sách nhưng trên thực tế các thuốc này vẫn được kê đơn đồng thời, và
những cảnh báo thường bị lờ đi. Nếu chỉ nhìn vào số lượng ở Ontario,
Canada thôi, đã tăng 70 ngàn lần trong vòng 10 năm qua. Và như vậy là
rất phổ biến.”
Một số các nhà khoa học thậm chí còn cho rằng statins đang bị sử dụng
quá mức vào những trường hợp không có mấy tác dụng. Các nhà khoa học
thuộc một nhóm có tên gọi The Intertional Network of Cholesterol
Skeptics (tạp dịch là mạng lưới quốc tế những người hoài nghi về
cholesterol) còn lập luận rằng không có đủ bằng chứng cho thấy
cholesterol tăng cao trong máu có thể gây các bệnh tim mạch.
Hồi năm 2004, hãng tin AP có bài viết về những tranh cãi xung quanh
bản hướng dẫn của các nhà khoa học Mỹ về mức cholerstorl cho phép trong
máu. Theo bài báo này, 8 trong số 9 nhà khoa học tham gia vào việc đưa
ra bản hướng dẫn về mức cholesterol, nhận tiền từ các công ty sản xuất
thuốc hạ cholesterol. Hai bác sĩ trong số này có cổ phần trong các công
ty dược, hai người khác làm việc cho các công ty sau khi bản hướng dẫn
được công bố, một người làm cho chính phủ và làm thêm cho 10 công ty
dược khác, thậm chí còn tham gia vào ban giám đốc của các công ty.
Một số công ty còn lobby chính phủ Mỹ để cho phép các loại thuốc này
được bán qua quầy thay vì kê đơn, ví dụ như Lipitor và Zocor.
Statin là loại thuốc mang lại số tiền khổng lồ cho các hãng sản xuất
thuốc. Chỉ riêng trong năm 2003, doanh thu từ các loại thuốc Statins đã
là 34 tỷ đô la, mang về khoảng ¼ nghìn tỷ đô la cho các công ty thuốc
chỉ trong vòng 2 thập kỷ từ khi loại thuốc này ra đời.
Vậy những người bị cholesterol có nên tiếp tục dùng statins nếu đã
được kê đơn thuốc này? Theo nhiều tài liệu y học, một khi người bệnh đã
được dùng Statins thì có nhiều khả năng sẽ vẫn phải tiếp tục dùng thuốc
này trong suốt cuộc đời, vì thường khi dừng thuốc thì cholesterol cũng
tăng lên ngày lập tức. Tất nhiên cũng có những trường hợp thật đặc biệt
như thay đổi cách sống làm giảm cholesterol một mức đáng kể đến mức bác
sĩ thấy không cần phải dùng thuốc.
Với những người đang dùng statins và được kê đơn kháng sinh, bác sĩ Amit Garg có lời khuyên:
“Nếu bạn đang dùng statin, chi có một số kháng sinh có tương tác
với statin chứ không phải thuốc nào cũng tương tác. Nếu bạn dùng statin
nhiều năm rồi, và nếu bạn được kê thuốc kháng sinh, thì nên bạn nên kiểm
tra xem các thuốc kháng sinh đó có tương tác với statin hay không. Bạn
nên nói chuyện với bác sĩ của mình để biết liệu có vấn đề gì không. Nếu
có thì có thể ngừng statin một thời gian ngắn hoặc xin đổi kháng sinh
khác.”
Hiện vẫn còn nhiều tranh luận xung quanh việc sử dụng statin như thế
nào cho hợp lý. Nhìn chung, phần đông các bác sĩ vẫn thừa nhận statin đã
giúp cứu sống nhiều người. Tuy nhiên, việc dùng statin hay không và
dùng ở liệu lượng thế nào vẫn là vấn đề cần phải được bàn thảo rất kỹ
giữa bệnh nhân và các bác sĩ trước khi đi đến quyết định cuối cùng.
For magazine only: tạp chí sức khỏe đời sống tuần này xin tạm dừng
tại đây. Việt Hà cảm ơn quý vị đã quan tâm theo dõi. Xin quý vị chia sẻ
các thông tin và câu hỏi về các vấn đề y tế, sức khỏe đến trang tạp chí
sức khỏe đời sống tại email
vietha@rfa.org hoặc
www.facebook.com/vietharfa