Điện lạnh Nhân râu

Sử dụng dầu nhớt lạnh

Việc sử dụng dầu nhớt lạnh trong hệ thống sử dụng gas lạnh amoniac, hệ thống gas lạnh freon như thế nào cho hợp lý. Đối với các môi chất này thì nên sử dụng dầu nhớt loại nào? Ứng với các nhiệt độ bay hơi thì nên lựa chọn dầu nhớt lạnh nào cho phù hợp?

Trước tiên dầu nhớt lạnh phải đảm bảo được các tiêu chí kỹ thuật
Đối với dầu nhớt lạnh sử dụng trong hệ thống điều hòa, kho lạnh chia làm 2 loại. Loại A cho môi chất ammoniac. Loại B cho môi chất Freon loại B được chia làm 4 nhóm. Bảng 1 giới thiệu sự phân loại dầu theo điều kiện ứng dụng và chất lượng dầu.

Bảng 1. Phân loại dầu theo điều kiện ứng dụng và chất lượng yêu cầu

Dầu có độ nhớt cao sử dụng cho nhiệt độ ngưng tụ cao và thế nhiệt lớn trong máy nén;

Dầu có độ nhớt thấp dung cho nhiệt độ ngưng tụ thấp;

Các dầu nhóm I sử dụng chọn nhiệt độ sôi đến -300C

Các dầu nhóm II sử dụng cho các máy lạnh một cấp nhiệt độ thấp môi chất là R22 và R502;

Dầu nhóm III sử dụng cho các máy lạnh hai cấp ở nhiệt độ sôi thấp hơn -550C, chủ yếu là các loại dầu hydro cacbua và dầu tổng hợp;

Dầu nhóm IV sử dụng cho tầng dưới của máy lạnh ghép tầng, môi chất lạnh là R13, T13B1 và R502.

Phân loại một số dầu sản xuất ở Nga và ở các nước khác theo loại và nhóm dầu giới thiệu trong bảng 2

Bảng 2. Phân loại và nhóm cho một số loại dầu

Ghi chú: khi cần thiết, có thể sử dụng dầu nhóm nhiệt độ thấp hơn cho nhóm nhiệt độ cao hơn. Ví dụ, nhóm IV cho nhóm III; nhóm III và IV cho nhóm II, nhóm II, III và IV cho nhóm I. Nhưng không được thay thế ngược lại.

Sử dụng dầu nhớt lạnh trong hệ thống lạnh ammoniac

Đặc điểm cơ bản là dầu hòa tan rất ít vào môi chất lạnh ammoniac. Khối lượng riêng của dầu lớn hơn ammoniac nên dầu rất dễ phân lớp và động xuống dưới. Dầu phải ở cacte để bôi trơn máy nén nhưng do nhiều nguyên nhân, dầu theo môi chất vào đường đẩy. Nhiệt độ đầu đảy đạt đến 130 … 1500C, nên một phần dầu biến thành hơi.

Trên đường đẩy của máy lạnh ammoniac người ta bố trí bình tách dầu để tách dầu ra khỏi môi chất. Nhưng tách dầu có hiệu quả cao nhất cũng chỉ đạt đến 95%. Phần dầu còn lại (chủ yếu ở dạng hơi) tiếp tục đi theo dòng môi chất vào thiết bị ngưng tụ vào bình chứa qua van tiết lưu vào thiết bị bay hơi. Trong các thiết bị này, dầu lắng đọng xuống phía dưới. Người ta phải bố trí các bầu lắng dầu phía dưới các thiết bị và định kì dầu được xả về máy nén hoặc về bình chứa dầu. Hệ thống lạnh ammoniac không bố trị các cơ cấu tuần hòa dầu “tự động” như trong hệ thống lạnh Freon.

Người ta nhận thấy rằng, phần dầu qua được bình tách dầu để vào đến dàn bay hơi là phần dầu nhẹ. Nếu phần này không được quay về máy nén thì dầu cacte máy nén sẽ”nặng” dần, độ nhớt tăng lên. Khi thử nghiệm dầu XAC30 trong máy nén Л200, người ta thấy độ nhớt của dầu tăng lên đén 55 mm2/s. Độ tăng tạo điều kiện tốt cho việc bôi trơn nhưng khi đó trong dầu tích tụ các sản phẩm có hại do phân hủy dầu, làm giảm độ tin cậy của các lá van và hệ thống bôi trơn. Dầu chuyển nhanh sang màu đen và đòi hỏi phải thay thế.

Do mức độ nhiệt độ làm việc (nhiệt độ đầu đẩy) của máy nén piton ammoniac cao nên dầu ammoniac cần có độ ổn định nhiệt cao khi có mặt không khí, hơi nước và các chất xúc tác kim loại.

Nước hòa tan hoàn toàn trong ammoniac nhung nước gây tác hại rất lớn trong hệ thống lạnh ammoniac nên hàm lượng nước trong dầu và trong môi chất cũng cần hạn chế đến mức thấp nhất, không vượt quá 0,2% khối lượng.

Ở miền Bắc nước ta, các hệ thống lạnh ammoniac sử dụng chủ yếu hai loại dầu khoáng XA 30 và XA 35

Sử dụng dầu nhớt lạnh trong các máy lạnh Freon

Trong các máy lạnh Freon R12 và R22, do tính hòa tan của dầu và môi chất lạnh nên dầu tuần hoàn cùng với môi chất lạnh. Dầu từ máy nén theo đường đẩy vào thiết bị ngưng tụ, qua tiết lưu vào thiết bị bay hơi. Do nhiệt độ ở thiết bị máy bay hơi thấp, độ nhớt nên dầu khó hồi về máy nén. Để đảm bảo dầu về máy nén người ta phải có những giải pháp đặc biệt (bẫy dầu) để đưa dầu trở lại máy nén trong trường hợp máy nén đặt cao hơn thiết bị bay hơi và khi có đường ống đi lên trước khi về máy nén. Tất nhiên nhiệt độ bay hơi phải cao hơn nhiệt độ lưu động của dầu.

Dầu sử dụng trong máy nén kín và nửa kín môi chất Freon có yêu cầu đặc biệt cao về tính ổn định, hàm lượng axit, hàm lượng nước và các thành phần có hại, vì dầu và môi chất lạnh tiếp xúc trực tiếp với cuộn dây điên của động cơ máy nén.

Nhiệt độ vận hành (nhiệt độ đầu đẩy, nhiệt độ cuộn dây điện lắp trong thân máy, dầu) càng lớn độ ổn định của dầu trong hỗn hợp với môi chất lạnh đòi hỏi càng cao. Ở cùng nhiệt độ R12 để phân hủy hơn R22. Nhưng vì R22 làm việc ở điều kiện nhiệt độ cao hơn đáng kể, nên dầu trong máy lạnh R22 đòi hỏi chất lượng cao hơn, độ tinh khiết lớn hơn và hàm lượng các thành phần có hại nhỏ hơn.

Dầu bị giảm chất lượng phần lớn do các phản ứng hóa học làm cho thành phần dầu thay đổi, tăng tính axit. Thành phần ẩm (hơi nước) trong hệ thống sẽ làm tăng nhanh tính axit của dầu và làm biến màu (làm tối) dầu. Trong máy lạnh dung dầu khoáng càng cảm nhận thấy sự có mặt của ẩm dễ dàng hơn. Bởi vậy các hệ thống lạnh Freon cần được sấy cẩn thận để khử ẩm trước khi nạp dầu và môi chất lạnh vào hệ thống. Sấy khử ẩm từng chi tiết của hệ thống trước khi lắp ráp sau đó phải tiến hành sấy chân không toàn bộ hệ thống ở nhiệt độ 50 … 70 0C sau khi lắp ráp. Nhiệt độ sấy có thể tăng đến khoảng 1000C vì ở nhiệt độ này cách nhiệt của cuộn dây động cơ máy nén chưa bị ảnh hưởng.

Để đề phòng ẩm lọt vào hệ thống bằng các đừng khác như từ dầu, từ môi chất, từ trong cuộn dây quấn động cơ … người ta phải bố trí phin lọc ga trên đường lỏng và đường hơi của hệ thống lạnh. Phin lọc gas dùng các chất hút ẩm như silicagel, zeolite hoặc nhôm hoạt tính.

Hàm lượng ẩm, trong dầu lạnh cũng hạn chế dưới 10 đến 60 phần triệu khối lượng (ppm). Dầu trước khi nạp vào máy cũng có thể sấy chân không ở nhiệt độ 50 – 700C.

Dầu kém phẩm chất, có tính axit cao và các chất có hại có thể ăn mòn cách điện, phá hủy cuộn dây, làm chập mạch cuộn dây, làm hằng số điện môi của dầu giảm, gây đánh lửa, phóng điện và dẫn đến cháy động cơ, đặc biệt trong máy lạnh R22.

Dầu kém phẩm chất có thể dẫn đến sự ăn mòn kim loại, mạ đồng các bề mặt thép …

Dầu dùng trong các hệ thống lạnh kín và nửa kín có độ axit không vượt quá 0,06 đến 0,1mg KOH/g dầu.

Ảnh hưởng của tính hòa tan dầu trong môi chất lạnh đến sự làm việc của máy lạnh.

Làm giảm năng suất lạnh.
Dầu hòa tan trong môi chất lạnh sẽ làm giảm năng suất lạnh của máy lạnh do áp suất bị hút giảm. Ở cùng nhiệt độ sôi, áp suất sôi của môi chất lạnh tinh khiết cao hơn áp suất sôi của hỗn hợp môi chất với dầu. Áp suất sôi giảm, thể tích riêng hơi hút tăng và khối lượng được nén qua máy nén giảm đi. Khối lượng môi chất lạnh bay hơi trong thiết bị bay hơi giảm nên năng suất lạnh giảm. Hình 1 biểu diễn sự giảm năng suất lạnh phụ thuộc vào hàm lượng dầu tuần hoàn trong máy lạnh R12. Khi t0 = -10C và nhiệt hơi hút tqn = 110C.

A – hệ số hiệu chỉnh cho năng suất lạnh.

ѮM – thành phần dầu trong R12; nhiệt độ chất lỏng;

1. t = 43,30C; 2. t = 54,40C; 3. t = 65,50C

Đặc tính khởi động của máy nén

Hình 1. Sự giảm năng suất lạnh phụ thuộc vào hàm lượng dầu tuần hoàn trong máy lạnh R22

Khi hệ thống lạnh không hoạt động, đặc biệt trong hệ thống lạnh kín không có van điện từ môi chất lạnh có xu hướng bị dầu trong cacte máy nén hấp thụ (do áp suất cân bằng bão hòa nhỏ hơn)

Vào thời điểm khởi động máy, áp suất trong khoang cacte giảm đột ngột, môi chất lạnh sôi trong cacte, hạ nhiệt độ dầu trong cacte xuống thấp, có khi gần đến nhiệt độ bay hơi. Dầu bị sủi bọt mạnh. Sự sủi bọt dầu có thể phá vỡ sự làm việc của hệ thống bôi trơn, lượng dầu theo hơi môi chất tràn vào khoang hút làm cho máy nén làm việc nặng nề, có thể dẫn tới va đạp thủy lực rất nguy hiểm.

Để giảm tính sủi bọt dầu có thể dùng chất phụ gia. Trong nhiều máy lạnh Freon, để tránh hiện tượng môi chất lạnh tích tụ vào cacte và hiện tượng sủi bọt khi khởi động, người ta bố trí sấy dầu bằng điện trở. Trước khi khởi động, dầu được đốt nóng để phần lớn môi chất lạnh thoát ra khỏi dầu.

Sự trao đổi nhiệt trong thiết bị
Dầu có hệ số dẫn nhiệt nhỏ hơn nhiều so với môi chất lạnh. Hỗn hợp dầu và môi chất lạnh sẽ có hệ số dẫn nhiệt thấp hơn so với môi chất tinh khiết. Nồng độ dầu trong môi chất càng cao, khả năng trao đổi nhiệt trong thiết bị càng giảm.

Đặc biệt trong các hệ thống lạnh mà môi chất hoà tan hạn chế dầu, khả năng trao đổi nhiệt còn xấu hơn nữa. Ở trong khoảng không hòa tan, dầu bị phân thành lớp, nổi lên trên bề mặt lỏng môi chất, bám vào các vách trao đổi nhiệt của thiết bị, tạo ra một màng trở nhiệt hạn chế khả năng trao đổi nhiệt đáng kể.

Sự tuần hoàn dầu trong hệ thống lạnh
Sự hoàn ta dầu với môi chất lạnh tạo điều kiện rất thuận lợi cho sự hồi dầu về máy nén. Sự hồi dầu về máy nén là hoàn toàn tự động. Để đảm bảo sự làm việc bình thường, khối lượng dàu đi khỏi máy nén phải bằng khối lượng hồi về ở bất kì chế độ làm việc nào. Trạng thái dầu về phải gần giống trạng thái dầu đi để tránh hiện tượng bay hơi trong khoang máy nén và tránh hiện tượng sủi bọt khi dầu còn chứa quá nhiều môi chất lạnh hấp thụ.

khi sử dụng dầu có độ hòa tan hạn chế cần đặc biệt chú ý đén thiết kế đường ống, tốc độ bay hơi, nhiệt độ bay hơi, nhiệt độ đông đặc và lưu động, tránh đọng dầu lại trong thiết bị bay hơi.

Tái sinh dầu nhớt lạnh bôi trơn

Để tái sinh dầu người ta phải loại trừ khỏi dầu các thành phần có hại và đưa chúng xuống dưới nồng độ cho phép như: các cặn bẩn, các sản phẩm lão hóa, các sản phẩm phân hủy, nước, axit, hắc ín ...

Người ta sử dụng 2 phương pháp tái sinh dầu chủ yếu: làm sạch qua thấm rửa và làm sạch tiếp xúc.

Làm sạch qua thấm rửa là lọc dầu ở 70 ... 75 0C khi trộn lẫn với một chất hấp thụ dạng bột trong một khoảng thời gian nhất định rồi cho qua phin lọc ép. Sau đó dầu tái sinh được sấy khô và lọc hết cặn bẩn cơ học.

Các chất hấp thụ hiệu quả là các oxit nhôm hoạt tính AL2O3 zeolit và silicagel, than hoạt tính, anionit.

Tái sinh dầu một phần cũng có thể tiến hành ngay trong máy lạnh bằng cách lắp đặt trong hệ thống trên vòng tuần hoàn dầu một phin lọc có chứa các chất hấp thụ tương ứng. Trong công nghiệp, ở Nga người ta chế tạo các thiết bị lọc tái sinh dầu PM-50-62; PM-100, PM-250 cho những người tiêu dùng nhỏ.

Vì sao ta dễ chịu khi gãi đúng chỗ ngứa?

J R Traver bắt đầu bị ngứa vào khoảng sinh nhật 40 tuổi, và đã liên tục gãi đến trầy da cho đến khi bà qua đời 40 năm sau đó.

Nhà động vật học này tin rằng bà và hai người phụ nữ họ hàng với mình đã bị một loại ký sinh trùng tên là Dermatophagoides scheremetewskyi đeo bám trên da.

Sau 17 năm cố gắng loại trừ giống ký sinh trùng sống bám trên cơ thể mình, bà thậm chí đã công bố một nghiên cứu về tình trạng cơ thể bà bị huỷ hoạt trong một tạp chí khoa học, Proceedings of the Entomological Society of Washington, có lẽ với mong muốn sẽ có ai đó biết được cách chữa bệnh ngứa tồi tệ này.

Để chữa trị, bà đến gặp các bác sĩ, bác sĩ da liễu, bác sĩ thần kinh và nhiều người ở các ngành khác.

Bà dùng các loại thuốc diệt ký sinh độc hại cho sức khoẻ, dùng đi dùng lại, chỉ với mong muốn diệt được những con ký sinh đang bám trên cơ thể mình.

Dùng móng tay, bà tìm cách cào bật chúng khỏi da mình, khiến cơ thể bị tổn thương.

Vài mẫu da bà lấy từ chính cơ thể và da đầu được gửi cho các nhà côn trùng học.

Một bác sĩ chỉ định điều trị tâm lý, nhưng bà đã thuyết phục được bác sĩ tâm lý rằng bà không cần điều trị.

“Cho đến nay, chưa có phương pháp chữa trị nào loại bỏ được bọn ký sinh trùng hoàn toàn,” bà viết.
Bí ẩn cơn ngứa

Giờ đây, chúng ta đã biết không có bầy ký sinh trùng bí ẩn nào sống dưới da, trên da hay bên trong cơ thể của Traver và những người họ hàng của bà trong 40 năm đó.

Bà bị mắc chứng bệnh rối loạn thần kinh gọi là delusory parasitosis (bệnh ký sinh trùng ảo tưởng), một tình trạng khiến bệnh nhân cố gắng truy tìm các nguyên nhân gây ra cảm giác trên cơ thể họ, thường là cảm giác cơ thể họ đang bị tổn hại.

Câu chuyện của Traver giống với những người bị bệnh ký sinh trùng ảo tưởng này, nhưng vẫn có vẻ là một ca hiếm gặp.

Những phàn nàn tương tự chiếm ít hơn 2,5% trong số thời gian điều trị của bác sĩ da liễu. Nhưng ngứa là một tình trạng phổ biến hàng ngày của bất cứ ai trên trái đất này.

Không ai thực sự biết ngứa là gì.

Image copyrightiStock

Định nghĩa về ngứa vẫn được hầu hết bác sĩ và nhà nghiên cứu chấp nhận đã có từ 350 năm trước, do một bác sĩ người Đức tên Samuel Hafenreffer đưa ra.

Ông viết một cách hơi vòng vo rằng ngứa là “cảm giác khó chịu kích thích phản xạ hoặc mong muốn gãi”.

Nếu bạn gãi, thì cảm giác đã kích thích phản xạ gãi đó được gọi là ngứa. Đó là một định nghĩa đáng tin cậy, nhưng không hữu ích.

Nhìn sơ qua, có vẻ như ngứa và cơn đau có liên hệ với nhau.

Trên da có hàng loạt các đầu dây thần kinh gọi là các thụ thể đau. Chức năng của các thụ thể đau này là truyền thông tin về sự hiện diện của các kích thích tiềm ẩn gây nguy hiểm trên da đến tuỷ sống và não.

Khi bị tấn công nhẹ, các tế bào thần kinh này gây ra cảm giác ngứa, và nếu bị tấn công mạnh hơn, cảm giác tạo ra sẽ gây đau.

Đó là giải thích theo “thuyết cường độ”.

Nhưng cũng có một cách giải thích khác, gọi là “thuyết đặc tính”.

Thuyết này cho rằng một số tế bào thần kinh sẽ thể hiện cơn đau, trong khi một số tế bào thần kinh khác tạo ra cơn ngứa, với tên thường gọi là “bệnh ngứa”. Hoặc cũng có thể có một nhóm tế bào thần kinh cho các thụ thể đau, nhưng bằng cách nào đó các tế bào này có thể phân biệt được các kích thích là ngứa hay cơn đau.
Ám ảnh gãi ngứa

Cơn ngứa có thể xuất hiện thình lình vì bất cứ lý do gì.

Trước tiên là cơn ngứa dữ dội. Đây là cảm giác chúng ta thường gặp phải, thường xuất hiện vì vài lý do đơn giản như bị côn trùng cắn.

Rồi có loại ngứa mãn tính, ngứa bệnh lý, thường có liên quan đến việc da bị khô, bị eczema, vẩy nến hoặc các bệnh da liễu khác.

Bệnh u não, đa xơ cứng, bệnh gan mãn tính, ung thư bạch huyết, bệnh AIDS, và chứng cường giáp đều gây ra các cơn ngứa mãn tính, bên cạnh một số bệnh thần kinh.

Tiếp đến là các yếu tố tâm lý và nhận thức gây ra cơn ngứa, nhưng không phải tất cả đều kỳ dị như bệnh ký sinh trùng ảo tưởng mà Traver mắc phải.

Ánh ảnh cần phải gãi ngứa có thể là biểu hiện của chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế. Trong các ca bệnh này, hành động gãi liên tục có thể gây tổn thương da và làm trầm trọng thêm căn bệnh.

Cảm giác ngứa có thể được giảm bớt bằng cách kích thích gây ra cơn đau. Cách này khiến ngứa trở thành một triệu chứng kỳ lạ hơn.

Image copyrightiStock

Gãi ngứa là cách tạo ra một cơn đau nhỏ, và cảm giác hơi đau khi ta dùng móng tay cào trên da, hay đắp cái gì đó lạnh hoặc nóng, hoặc cay lên, hoặc một chút giật điện nhỏ có vẻ thực sự có tác dụng giúp giảm cơn ngứa.

Nghịch lý thay, điều này có nghĩa là các loại thuốc giảm đau có thể làm tăng độ ngứa trên người bạn.

Giữa cơn đau và cảm giác ngứa có sự khác biệt khá rõ tuy chúng dễ bị nhầm lẫn với nhau.

Khi thứ gì đó gây đau, cơ thể chúng ta phản ứng bằng phản xạ rút lui. Ví dụ như thử đặt tay gần ngọn lửa nến, bạn bị đau vì nóng nên muốn rụt tay ngay lại.

Nhưng gãi ngứa lại có xu hướng khiến bạn muốn gãi nhiều hơn, thay vì giảm dần ở khu vực bị ngứa.

Gãi ngứa thực sự tạo ra cảm giác dễ chịu, và cho thấy phản xạ gãi ngứa có thể có nguồn gốc tiến hoá: việc xem xét kỹ hơn và gãi nhanh sẽ giúp ta loại bỏ côn trùng trên da hiệu quả hơn so với phản xạ rụt lại.

Gãi ngứa là cách khá tốt không chỉ để loại bỏ côn trùng hay ký sinh trùng, mà còn loại bỏ các mẩu thực vật hay các chất không mong muốn dính trên da hay tóc con người.
Ngứa “lây lan”

Sau đây là cơ chế của cơn ngứa: Khi có gì đó can thiệp vào da bạn, như muỗi cắn, tế bào da tiết ra một chất gọi là histamin.

Chất này kích thích các thụ thể đau trên da để gửi thông điệp đến tuỷ sống. Tuỷ sống sau đó sẽ gửi thông điệp đến một bó dây thần kinh gọi là bó tủy đồi thị (spinothalamic), rồi truyền tới não.

Năm 2009, các nhà nghiên cứu tiêm chất histamine để gây ngứa trên chân của con vật linh trưởng làm thí nghiệm. Histamine là một trong những chất trung gian giữ vai trò quan trọng trong sốc phản vệ và phản ứng dị ứng trên cơ thể người.

Trong khi đó, họ sử dụng điện cực để quan sát xem điều gì sẽ xảy ra trong bó tuỷ đồi thị của con linh trưởng.

Ngay khi chất histamine được tiêm vào, các tế bào thần kinh của nó bắt đầu nóng lên và hoạt động gấp gáp hơn.

Khi các nhà khoa học gãi cho con vật, các tế bào thần kinh bớt nóng dần.

Điện cực cho họ thấy hành động gãi tác động lên tuỷ sống chứ không phải lên não. (Thật vậy, không có “vùng ngứa” trong não).

Image copyrightiStock

Nhưng khi gãi trước lúc tiêm chất histamine, con vật chẳng cảm thấy dễ chịu gì. Như vậy, bằng cách nào đó, tuỷ sống biết khi nào gãi có tác dụng, khi nào không.

Bạn có thấy ngứa chưa? Nếu bạn cảm thấy ngứa, đó là vì ngứa cũng giống như ngáp, đều có tác dụng lây lan.

Các bác sĩ cho biết họ thường cảm thấy ngứa sau khi trị cho các bệnh nhân bị ghẻ.

Và các nhà nghiên cứu có lần từng đưa ra một bài giảng về ngứa để quan sát thử họ có thể khiến khán giả ngồi nghe cảm thấy ngứa không. Và quả thật khán giả đã bị ngứa theo.

Các camera bí mật cho thấy khán giả ngồi gãi trong suốt thời gian nghe bài diễn thuyết này nhiều hơn rất nhiều so với một bài diễn thuyết thông thường khác.

Cơn ngứa lây lan có thể thấy ở loài khỉ, cho thấy về khả năng hấp dẫn cho rằng có thể đó là ưu điểm của quá trình tiến hoá, khiến chúng ta bắt đầu tự gãi ngay khi thấy người khác ngồi gãi.
Ngứa là thú vui?

Và hãy xem xét việc này: gãi ngứa thường không bị coi là cơn đau và có thể hoàn toàn dễ chịu.

Trong một nghiên cứu đăng trên tạp chí chuyên ngành da liễu, Journal of Investigative Dermatology, vào năm 1948, bác sĩ bệnh học thần kinh George Bishop từ Đại học Y Washington viết, “gãi ngứa một cách thô bạo có thể gây ra cơn đau ở vị trí khác có thể được coi như một trong những thú vui tinh tế nhất”.

Và tuy điều này khiến việc được người yêu gãi lưng là cảm giác khá dễ chịu, nhưng nó có thể gây ra vấn đề nghiêm trọng với những người mắc các bệnh liên quan tới chứng ngứa mãn tính.

Bệnh nhân eczema cho biết họ gãi cho đến lúc không còn cảm thấy thích thú khi gãi nữa, chứ không phải gãi cho tới khi cơn ngứa giảm đi.

Nhà thơ người Mỹ Ogden Nash nói rằng “Niềm vui là được gãi mọi chỗ ngứa”. Có lẽ ông đã đúng.

15 kỹ năng trường học không dạy bạn, nhưng chúng quyết định thành công của bạn

Có nhiều thứ trường học không dạy bạn. Nhưng nếu thiếu chúng bạn sẽ không bao giờ thành công được. Kiến thức chỉ là một phần, kỹ năng sống mới là thứ quan trọng.

Hãy cùng ghi nhớ 15 điều sau đây và bắt đầu chủ động học những thứ gì bạn đang thiếu và đừng mong đợi rằng có một ngày trường học sẽ dạy bạn!

1. Phân biệt thật giả

Lẽ thường, trường học sẽ không dạy chúng ta cách làm thế nào để phát hiện những dấu hiệu của một kẻ lừa đảo. Do vậy, chúng ta để mặc cho cuộc đời cứ “trôi” và đến một lúc nào đó gặp cướp thật, lúc đó chúng ta mới bừng tỉnh và bắt đầu phòng tránh. Suy nghĩ “cứ va vấp rồi biết” khiến đôi khi chúng ta phó thác mọi thứ. Thế nên hãy nhận ra rằng, cuộc đời không phải lúc nào cũng màu hồng, sẽ luôn có người xấu, người tốt. Chấp nhận điều này và bắt đầu sống chủ động!

2. Thuyết phục người khác
Ở trường học, chúng ta hiếm khi có khái niệm thuyết phục. Việc thảo luận nhóm cũng sơ sài và dường như không hề có khái niệm phát biểu ý kiến. Bạn đã từng họp nhóm mà không hề nói câu nào hoặc nói mà không ai nghe cả? Trường học không dạy bạn cách làm thế nào để thuyết phục một người, làm thế nào để mọi người lắng nghe mình và vì sao lại cần thuyết phục?

Trường học là vậy nhưng ở đời, thuyết phục là một trong những kỹ năng quan trọng nhất mà nếu ai may mắn sở hữu được nó, người đó sẽ có thể đánh bại được tất cả.

3. Tự vệ
Trường học liệu có dạy bạn cách tự bảo vệ chính mình? Cuộc sống ngày càng phức tạp và nếu bạn quá yếu đuối hay mỏng manh, bạn có thể trở thành nạn nhân bất cứ lúc nào? Liệu bạn có biết cách hạ gục kẻ xấu bằng lời nói hay bạn có biết cách dùng sức mạnh cơ thể của mình?

Hãy tự trang bị cho mình những kỹ năng sống và học cách tự bảo vệ bản thân ngay từ lúc này.

4. Sức khỏe tinh thần

Thật hiếm khi nghe đến “sức khỏe tinh thần” ở trường học. Bởi lẽ, chúng ta chỉ quan tâm đến hoặc được khuyên là nên quan tâm đến sức khỏe thể chất, còn tinh thần là từ quá xa vời.

Liệu bạn có hiểu được sức khỏe tinh thần là gì? Liệu bạn có đang cảm thấy áp lực về những kỳ thi, những môn học không phải là đam mê của bạn? Liệu bạn thấy tù túng? Đó chính là tinh thần của bạn đang không được khỏe.

Cuộc đời sẽ còn nhiều khó khăn và thử thách, hãy học cách bồi dưỡng tâm hồn và giữ cho tinh thần được thoải mái nhé bạn.

5. Hiểu chính mình
Trường học không dạy bạn nhìn nhận bản thân để biết điều gì mình tốt và chưa tốt? Trường học không dạy bạn cách khai phá tiềm năng của mình mà nghiễm nhiên cho rằng nếu bạn học không giỏi nghĩa là tương lai của bạn có vấn đề? Thế nên hãy chủ động nhìn nhận bản thân mình, điểm mạnh – điểm yếu của bạn là gì và khai phá nó. Chỉ có bạn mới hiểu chính bạn.

6. Cách sử dụng Facebook Trường học liệu có dạy bạn phải giữ cho Facebook của mình toàn những lời hay ý đẹp, hay chỉ liên tục cấm bạn không được sử dụng Facebook. Mà thực tế là càng cấm bạn càng không thể dứt.

Hãy biết kết nối và giữ liên lạc với bạn bè qua mạng xã hội nhưng phải nhớ, giữ cho tài khoản của mình thật “sạch”. Bởi vì, một ngày nào đó, nó có thể sẽ ảnh hưởng tới sự nghiệp của bạn.

7. Tự sơ cứu
Trường học có dạy bạn cách tự sơ cứu khi bạn lỡ may bị thương? Trường học có dạy bạn cách giúp đỡ người khác trong trường hợp khẩn cấp? Tự trang bị cho bạn thân những kỹ năng sống cơ bản và một chút hiểu biết về sơ cứu sẽ giúp bạn tự bảo vệ chính mình và giúp đỡ người khác.

8. Sửa chữa nhà
Khi bạn trưởng thành, bạn sẽ nhận thấy mình không biết làm gì cả. Nhà bị dột hay bị hỏng hóc chỗ nào, liệu bạn đã tự sửa được chúng? Bạn có biết cách sửa một nồi cơm bị hỏng hay một chiếc quạt không quay? Trường học không bao giờ dạy cho bạn. Tất cả những điều này bạn phải tự học.

9. Cân bằng
Trường học khuyến khích học sinh học chăm chỉ để cải thiện điểm số nhưng điều thực sự cần đó là sự cân bằng giữa việc học, gia đình, bạn bè và thế giới bên ngoài thì không hề được đề cập. Hãy tự học cách quản lý thời gian của bạn, biết rõ cái gì nên làm trước, cái gì nên làm sau và đừng lãng phí bất cứ điều gì cả.

10. Nấu ăn
Sinh viên bây giờ khác sinh viên ngày trước. Sinh viên bây giờ “giàu” tới mức chỉ biết ăn ngoài và đến những nhà hàng sang trọng, để đến khi lớn lên rồi mới biết tự nấu cho mình những bữa ăn ngon và sở hữu một vài món “tủ”lại quan trọng như thế nào: một công việc tốt, một người chồng tốt và những đứa con ngoan rất cần bàn tay của một bà nội trợ đảm.

11. Đối mặt với thực tế phũ phàng
Cuộc sống không công bằng. Nếu bạn càng nghĩ rằng nó tốt đẹp, bạn sẽ càng thất vọng. Đừng ảo tưởng về một màu hồng hay những câu chuyện tình học trò. Cuộc sống còn nhiều thứ buộc bạn phải chấp nhận .

12. Tiền không phải là tất cả Một công việc lương cao, một ngôi nhà lớn và một chiếc xe đắt tiền luôn là mơ ước của rất nhiều người và trường học cho chúng ta biết rằng điểm tốt sẽ hứa hẹn một cuộc sống hoàn toàn khác.

Nhưng ngược lại, tiền có thể là cái bẫy giết người và nếu bạn không biết kiểm soát chính bản thân mình, bạn sẽ trúng bẫy. Nhận ra điều này sớm và biết lựa chọn những điều quan trọng trong cuộc sống. Giàu có và hạnh phúc là hai thứ hoàn toàn khác biệt.

13. Học từ thất bại
Liệu rằng bạn có thường nghe thấy trường học nói điều này: Học từ thất bại và sửa chữa sai lầm. Trường học luôn cho bạn những kiến thức hay nhưng liệu có cho bạn những trải nghiệm về sự thất bại. Liệu bạn có biết rằng, thất bại có thể khiến bạn trở nên mạnh mẽ hơn?

14. Tha thứ
“Hãy tha thứ cho người đã phá hủy bạn”. Nghe có vẻ phi thực tế và ở trường, hiếm khi bạn nghe ai đó khuyên mình như vậy. Nhưng bạn cần hiểu rằng, tha thứ là điều mà bạn cần luyện tập hàng ngày. Và nhớ, nó không dễ dàng để có được. Kiên nhẫn và học cách thấu hiểu người khác là chìa khóa để bạn rèn luyện đức tính này. Bởi vì không có ngôi trường nào dạy cho bạn điều này cả.

15. Mong đợi những điều không như ý muốn
Một thực tế là chúng ta thường mong muốn thành công và lấy hình mẫu của những người thành đạt làm lý tưởng sống. Thế nhưng, thế giới không phải lúc nào cũng là một hình tròn, nó luôn có những chỗ gồ ghề, nhấp nhô mà bạn không thể nào biết trước. Trường học luôn dạy bạn học giỏi sẽ có tương lai tốt hơn, nhưng không dạy bạn đừng lý tưởng hóa mọi thứ. Trường học vẽ cho bạn cách để thành công nhưng không dạy cho bạn cách để vượt qua những khó khăn và học cách chấp nhận mọi thứ.

Nếu bạn nắm được 15 điều này thì bạn sẽ chấp nhận những thứ trường học không dạy bạn không phải là lỗi của nền giáo dục. Bạn phải chấp nhận cuộc sống không có gì hoàn hảo. Chính bạn phải tự rèn giũa và tôi luyện cho chính mình. Bất cứ thứ gì trong cuộc đời cũng chỉ dạy cho bạn được một phần thôi, còn lại phải tự bạn nắm lấy. Vì bạn là chính bạn.

Asperger 18-1-2016

Hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao (Asperger Syndrome/HFA) là gì?

đăng 11:10, 28 thg 7, 2013 bởi Đào Linh [ đã cập nhật 23:53, 6 thg 2, 2015 ]

Viện rối loạn thần kinh và đột quị quốc gia (National Institute of Neurological Disorders and Stroke – NINDS), một phân nhánh của Viện y tế quốc gia (National Institute of Health), định nghĩa hội chứng Asperger như sau:
Những lề thói hoặc nghi thức lặp đi lặp lại
Ngôn ngữ và lời nói kì lạ, ví dụ như nói năng trịnh trọng thái quá bằng một giọng đều đều, hoặc hiểu lời nói theo nghĩa đen,
hành vi không thích hợp về mặt xã hội và cảm xúc và thiếu khả năng tương tác với bạn bè cùng lứa,
gặp khó khăn trong giao tiếp không lời, bao gồm hạn chế trong việc sử dụng những cử chỉ điệu bộ, khả năng biểu cảm nét mặt bị hạn chế hoặc không thích hợp, hoặc hay nhìn chằm chằm một cách kì lạ, mất tự nhiên,
cử động vụng về và thiếu nhịp nhàng.

Dưới đây là lịch sử hội về hội chứng Asperger do Viện rối loạn thần kinh và đột quị quốc gia viết ra, mà chúng tôi hi vọng sẽ giúp bạn hiểu thêm về chứng rối loạn này và ý nghĩa của nó đối với bạn và gia đình bạn:

Năm 1944, một bác sĩ nhi khoa người Áo tên là Hans Asperger trong khi hành nghề đã quan sát 4 đứa trẻ khó khăn trong việc hòa nhập xã hội. Dù trí tuệ của chúng không có gì bất thường, nhưng chúng lại thiếu những kĩ năng giao tiếp phi ngôn ngữ, không thể hiện sự đồng cảm với bạn bè cùng trang lứa, và cơ thể rất lóng ngóng. Cách nói năng của chúng hoặc không mạch lạc hoặc quá trịnh trọng, và chúng trò chuyện toàn chỉ về một một chủ đề mà chúng đã bị cuốn hút vào đó.

Những quan sát của Asperger được xuất bản bằng tiếng Đức vẫn chưa được biết đến rộng rãi, cho mãi đến năm 1981, khi một bác sĩ người Anh tên là Lorna Wing đem xuất bản một loạt những nghiên cứu về những đứa trẻ mắc những triệu chứng tương tự nhau, mà bà gọi là hội chứng “Asperger”. Những bài viết của bà được xuất bản và phổ biến rộng rãi. Hội chứng Asperger trở thành một tình trạng và định bệnh riêng biệt và được đặc tả từ năm 1992, thời điểm nó được bổ sung vào Cẩm nang chẩn đoán của Tổ chức y tế thế giới (World Health Organization) phiên bản 10, Phân loại dịch bệnh toàn cầu (International Classification of Diseases (ICD-10), và vào năm 1994, nó được thêm vào phiên bản thứ 4 của Cẩm nang chẩn đoán và thống kê những rối loạn thần kinh (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-IV)), một tài liệu chẩn đoán tham khảo của Hiệp hội tâm thần Hoa Kì (American Psychiatric Association).

Những cá nhân được chẩn đoán mắc chứng tự kỷ hoặc rối loạn phổ tự kỷ có khả năng nhận thức bình thường, kỹ năng ngôn ngữ không bị chậm đáng kể, là những trường hợp rất giống với những trường hợp tự kỷ chức năng cao (High Functioning Autism Spectrum Disorder (HFA)) và có những triệu chứng giống nhau và được điều trị bằng những cách can thiệp giống nhau.
Những triệu chứng của hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao là gì?

Thông thường, chỉ khi trẻ đến tuổi đi học, người ta mới có chẩn đoán hội chứng Asperger. Không như chứng tự kỷ, hội chứng Asperger nói chung chỉ được nhận ra trên cơ sở những tương tác xã hội của trẻ. Trẻ mắc hội chứng Asperger vẫn phát triển ngôn ngữ bình thường và thường có vốn từ vựng trên mức trung bình. Tuy nhiên, bạn có thể để ý khi chúng tương tác với những người khác, chúng sẽ sử dụng những kĩ năng ngôn ngữ không phù hợp hoặc rất lúng túng. Bởi những kĩ năng ngôn ngữ được phát triển bình thường nên trong những giai đoạn ban đầu, những triệu chứng của hội chứng Asperger có thể rất khó phân biệt với những vấn đề về hành vi khác như tăng động giảm tập trung chú ý (attention deficit hyperactivity disorder ADHD). Hậu quả là ban đầu có thể con bạn được chẩn đoán mắc những rối loạn như tăng động giảm tập trung chú ý, cho đến khi người ta nhận ra là vấn đề là do kỹ năng xã hội khiếm khuyết chứ không phải là thiếu khả năng tập trung.

Sau đây là danh sách những triệu chứng có thể có ở trẻ mắc hội chứng Asperger:
khả năng giao lưu với mọi người kém và không phù hợp
lời nói “máy móc” hoặc lặp đi lặp lại
giao tiếp phi ngôn ngữ ở mức trung bình hoặc dưới trung bình, còn giao tiếp bằng ngôn ngữ ở mức trung bình hoặc trên trung bình
có khuynh hướng bàn luận về bản thân hơn là nói về người khác
không có khả năng hiểu những vấn đề và câu nói vốn được coi là “suy nghĩ thông thường”
không biết giao tiếp mắt hoặc đối-thoại-hai-chiều
ám ảnh bởi những chủ đề đặc dị
nói-chuyện-một-chiều
cử động và tác phong vụng về

Dấu hiệu rất rõ ràng và đặc trưng của hội chứng Asperger là bị bận tâm bởi một vấn đề cụ thể, từ những điều đơn giản như tủ lạnh hoặc thời tiết, đến những chủ đề phức tạp như tổng thống Franklin D. Roosevelt trong thời kì Đại suy thoái. Chúng trở nên chăm chú vào những đề tài này đến độ cố gắng tìm hiểu hết mức có thể từng dữ kiện và chi tiết, để rồi sau đó trở thành những chuyên gia đáng kinh ngạc. Trẻ mắc hội chứng Asperger có thể khởi đầu một cuộc nói-chuyện-một-chiều với người khác bằng cách chỉ nói về những vấn đề liên quan đến chủ đề đặc biệt ưa thích của chúng. Chúng có thể không thích thảo luận về những vấn đề khác, hoặc không thể lắng nghe và thấu hiểu những phản hồi của người khác. Con bạn có thể không nhận thấy rằng những người đối thoại với chúng đã không còn lắng nghe nữa, hoặc đã không còn thảo luận về chủ đề đó nữa.

Một triệu chứng khác của hội chứng Asperger là không có khả năng hiểu những hành động, lời nói hoặc hành vi của người khác. Những người mắc hội chứng Asperger thường không hiểu những lời nói đùa, những lời ám chỉ hoặc những hành động của người khác. Những cử chỉ hoặc biểu hiện tinh tế như mỉm cười, cau mày hoặc ra hiệu “lại đây” có thể vô nghĩa với trẻ mắc hội chứng Asperger vì chúng không nhìn thấy mối liên hệ giữa giao tiếp phi ngôn ngữ với giao tiếp bằng lời nói và ngôn ngữ. Vì không hiểu giao tiếp phi ngôn ngữ nên thế giới con người dường như rất rối rắm và quá tải đối với chúng. Nói chung, người mắc hội chứng Asperger cảm thấy rất khó để nhìn ra những quan điểm của người khác. Tình trạng này khiến họ không thể dự đoán hoặc hiểu được những hành vi của người khác. Dù không phải đúng với mọi trường hợp, nhưng thường thì những người mắc hội chứng Asperger đều gặp khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc của mình.

Những người mắc hội chứng Asperger thường nói năng lúng túng hoặc bất thường. Họ có thể nói rất to, giọng đều đều, hoặc nhấn giọng một cách kì lạ. Hầu như họ không thể hiểu được những tương tác xã hội, và hậu quả là họ không thể nhận ra rằng những chủ đề đang bàn luận hoặc cách nói chuyện của họ dường như không thích hợp hoặc gây phiền hà, nhất là trong những tình huống đặc biệt. Ví dụ như trẻ bình thường quen nói to khi bước vào nhà thờ mà không biết rằng mình không được nói to như vậy nữa.

Một dấu hiệu khác của hội chứng Asperger là những cử động bất thường, hoặc kĩ năng vận động bị chậm. Họ có thể đi đứng không bình thường hoặc phối hợp các thao tác rất kém. Những người này có thể rất thông minh và bộc lộ những kĩ năng ngôn ngữ thành thạo, nhưng họ lại không bắt được bóng hoặc không biết nhún nhảy trên tấm căng lò xo, bất chấp mọi cố gắng chỉ dẫn của người khác.

Điều quan trọng cần lưu ý là không phải tất cả những người mắc hội chứng Asperger đều bộc lộ những triệu chứng trên, biểu hiện và mức độ từng triệu chứng của mỗi người là rất khác biệt tuy họ có cùng kết quả chẩn đoán. Tuy bộc lộ một số hoặc toàn bộ những triệu chứng trên nhưng trẻ tự kỷ cũng đồng thời sở hữu nhiều biệt tài.
Nguyên nhân của hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao?

Điều quan trọng luôn nhớ là rối loạn phổ tự kỷ không phải chỉ là một rối loạn với một nguyên nhân duy nhất. Đúng hơn là thuật ngữ đó đại diện cho một nhóm rối loạn có liên quan gây ra bởi nhiều nguyên nhân. Đa phần, hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao có nguyên nhân là tập hợp các nhân tố nguy cơ về gen, có tương tác với những nguy cơ từ môi trường. Có rất nhiều gen góp phần vào hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao. Người ta cho rằng những gen này có tương tác với những yếu tố môi trường. Rất nhiều nghiên cứu đang tập trung vào việc xác định cách thức mà cả hai yếu tố về di truyền và môi trường góp phần gây ra chứng tự kỷ.

Có một số quan niệm sai lầm về những người mắc hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao. Hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao không phải là do cách nuôi dạy, do cha mẹ không quan tâm, hoặc những vấn đề cảm xúc mà trẻ đã trải qua trước đó. Hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao là một loại rối loạn sinh học thần kinh, không phải là hậu quả của những vấn đề bắt nguồn từ trải nghiệm sống trong cuộc đời của trẻ.

Hội chứng Asperger và tự kỷ chức năng cao khác nhau ra sao?

đăng 23:57, 27 thg 7, 2013 bởi Đào Linh [ đã cập nhật 14:57, 31 thg 7, 2013 ]

Khi con bạn được chẩn đoán, bạn sẽ nảy sinh nhiều thắc mắc và muốn tìm kiếm câu trả lời. Một trong những thắc mắc đó là hội chứng Asperger giống và khác với những dạng rối loạn phổ tự kỷ khác ra sao? Hội chứng Asperger là một phần trong phổ tự kỷnhưng khác với tự kỷ điển hình và những rối loạn phát triển diện rộng khác ở chỗ họ phát triển ngôn ngữ sớm hơn. Sau khi con được chẩn đoán có rối loạn phổ tự kỷ, bạn cũng cần hiểu rõ những tương đồng và khác biệt giữa các dạng rối loạn trong phổ tự kỷ.

Hội chứng Asperger và tự kỷ chức năng cao thường có cùng chẩn đoán. Mặc dù hiện giờ chúng được định bệnh là hai tình trạng tách biệt nhau, nhưng người ta vẫn đang tranh luận xem có cần thiết phải phân ra như vậy không. Có thể trong tương lai chúng sẽ được nhập lại thành một. Những người mắc chứng tự kỷ chức năng cao và hội chứng Asperger thông minh ở mức trung bình hoặc trên trung bình nhưng họ có thể có khó khăn về giao tiếp và tương tác xã hội. Chẩn đoán là Asperger hay tự kỷ chức năng cao đôi khi có thể làm cha mẹ và trẻ phiền lòng vì có vẻ là thuật ngữ này chưa được định nghĩa rõ ràng. Điều cần nhớ là cả hai tình trạng này đều có biểu hiện gần giống nhau và đều được điều trị bằng các liệu pháp giống nhau. Điểm khác biệt chính ở đây là, đối với tự kỷ chức năng cao, trẻ bị chậm ngôn ngữ từ nhỏ, còn với hội chứng Asperger, trẻ không bộc lộ bất kì sự chậm phát triển ngôn ngữ nào đáng kể.
Hội chứng Asperger giống tự kỷ điển hình như thế nào?

Theo Viện rối loạn thần kinh và đột quị quốc gia (National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS)), trẻ mắc hội chứng Asperger cảm thấy khó khăn trong việc nhận ra và biểu lộ cảm xúc của mình, giống trẻ tự kỷ chức năng cao. Chúng gặp khó khăn trong việc kết nối với người khác, và thường không duy trì giao tiếp mắt và khó khăn trong việc hiểu nét mặt và cử chỉ của người khác. Nhiều trẻ Asperger thích vẩy tay, một hành vi thường thấy ở tự kỷ điển hình; hoặc nói không có biểu hiện cảm xúc (hoặc cách dùng ngôn ngữ bất thường), đòi phải làm theo lịch trình cứng nhắc, tỏ ra quan tâm đến một chủ đề mãnh liệt thậm chí ám ảnh đến độ trở thành chuyên gia trong lĩnh vực đó. Chúng cũng nhạy cảm với những kích thích khác, từ âm thanh cho đến quần áo hoặc các loại thức ăn.
Asperger/tự kỷ chức năng cao khác với tự kỷ điển hình như thế nào?

Điểm khác với tự kỷ điển hình là Asperger/tự kỷ chức năng cao là chúng có chỉ số IQ ở khoảng bình thường hoặc thậm chí đặc biệt cao. Với nhiều người, chúng trông có vẻ giống những đứa trẻ khác, nhưng không hẳn vậy: trẻ Asperger thường vụng về trong giao tiếp xã hội theo cách rất khó hiểu.

Điều này giải thích vì sao những người trong ngành y thường dễ bỏ qua các triệu chứng của hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao ở trẻ nhỏ, hoặc có thể chẩn đoán sai. Trẻ bắt đầu có những kĩ năng xã hội phức tạp, như tương tác với trẻ cùng lứa trễ muộn thì bố mẹ thường chú ý tìm kiếm trợ giúp chậm trễ hơn những phụ huynh có con bộc lộ những triệu chứng rõ rệt và sâu sắc khi trẻ còn nhỏ.

Tổng quan về chẩn đoán

đăng 23:56, 27 thg 7, 2013 bởi Đào Linh [ đã cập nhật 14:56, 31 thg 7, 2013 ]

Hội chứng Asperger và tự kỷ chức năng cao là những thuật ngữ dùng để chỉ đầu chức năng cao của phổ rối loạn phát triển diện rộng, hoặc phổ tự kỷ. Hội chứng Asperger là một nhánh tương đối mới, được chính thức công nhận trong Cẩm nang chẩn đoán và thống kê những rối loạn thần kinh (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM)) lần đầu tiên vào năm 1994. Trong tương lai, có khả năng Cẩm nang chẩn đoán và thống kê những rối loạn thần kinh sẽ kết hợp Hội chứng Asperger và tự kỷ chức năng cao thành một loại, vì những tương đồng và cách điều trị giống nhau của chúng. Vì hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao bao gồm những triệu chứng ở nhiều mức độ khác nhau, nên rất nhiều người có những tiều chí phù hợp với chẩn đoán này chỉ bị coi là “bất thường” hoặc “vụng về”, hoặc bị chẩn đoán nhầm với những chứng rối loạn khác như Rối loạn giảm tập trung chú ý (Attention Deficit Disorder)

Cẩm nang chẩn đoán và thống kê những rối loạn thần kinh, phiên bản 4 (DSM-IV) Các tiêu chuẩn chẩn đoán hội chứng Asperger

A. Tương tác xã hội kém, thể hiện ra ở ít nhất hai trong số các mục sau:
Khiếm khuyết đáng kể khả năng sử dụng các giao tiếp phi ngôn ngữ như dõi theo hướng nhìn của người khác, biểu cảm nét mặt, tư thế, cử chỉ thích nghi với những tương tác xã hội
Không phát triển những mối quan hệ với những đứa trẻ cùng lứa đúng với với độ tuổi
Không tự tìm cách chia sẻ niềm vui, sự thích thú hoặc những thành quả với người khác (ví dụ như không biết khoe, đem ra hoặc cho người khác xem những gì mình thích)
Thiếu khả năng giao tiếp xã hội hoặc trao đổi cảm xúc

B. Có hành vi, sở thích, và hoạt động lặp đi lặp lại, hạn hẹp và điển hình, thể hiện ra ở ít nhất một trong số các mục sau:
Chỉ bận tâm tới một hoặc vài sở thích bất thường và hạn chế, rập khuôn và lặp đi lặp lại, bất thường về cường độ hoặc độ tập trung
Cố hữu thiếu linh hoạt với những thói quen hoặc lề thói nhất định, không có ý nghĩa.
Có những động tác điển hình, lặp đi lặp lại (ví dụ như vẩy hoặc vặn bàn tay hoặc ngón tay, hoặc có những động tác toàn thân phức tạp)
Bận tâm dai dẳng với những bộ phận nào đó của đồ vật

C. Khiếm khuyết đáng kể về chức năng giao tiếp, sinh hoạt hoặc những lĩnh vực quan trọng khác

D. Không chậm phát triển đáng kể về ngôn ngữ (ví dụ, nói được những từ đơn khi lên 2, sử dụng những cụm từ giao tiếp khi lên 3)

E. Không có chậm phát triển đáng kể về mặt nhận thức hoặc những kĩ năng tự chăm sóc bản thân phù hợp với độ tuổi, hành vi thích ứng (chứ không phải tương tác xã hội), và tò mò về môi trường xung quanh lúc nhỏ.

F. Không rơi vào đúng các tiêu chí về Rối loạn phát triển diện rộng (Pervasive Developmental Disorder) cụ thể nào khác hoặc chứng tâm thần phân liệt (Schizophrenia)
Chẩn đoán hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao

Hiện nay, chưa có xét nghiệm y khoa nào cho hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao. Việc chẩn đoán vẫn dựa trên quan sát hành vi, thông qua trắc nghiệm giáo dục và tâm lí. Vì hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao có triệu chứng rất đa dạng, nên lộ trình chẩn đoán cũng đa dạng. Bạn có thể tự có những thắc mắc với bác sĩ nhi khoa. Có trẻ bị coi là chậm phát triển trước khi được chẩn đoántự kỷ hoặc hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao và có thể đã được can thiệp theo chương trình Can thiệp sớm (Early Intervention) hoặc Chương trình giáo dục đặc biệt (Special Education services). Thật không may, có những băn khoăn của các bậc phụ huynh đôi khi lại không được bác sĩ xem xét nghiêm túc và vì thế việc phát hiện định bệnh bị trễ muộn. Autism Speaks và những tổ chức liên quan đến tự kỷ vẫn đang làm việc cật lực để hướng dẫn các bậc phụ huynh và các y sĩ, giúp họ có thể phát hiện ra trẻ tự kỷ càng sớm càng tốt.

Có một số vấn đề thường gặp khi chẩn đoán hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao. Sẽ rất khó định bệnh khi trẻ mắc hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao thường vẫn có thể hoạt động tốt trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống, và chỉ bộc lộ một vài hành vi kì lạ hoặc khác biệt. Bạn có thể nhận thấy con mình vẫn có những kĩ năng khá thành thạo trong một số lĩnh vực và rất thông minh. Những quan sát này có thể càng khó chẩn đoán sớm và hậu quả là quá trình hỗ trợ con cũng bị trễ muộn. Khi bạn tiến hành các bước chẩn đoán ra đúng vấn đề của con, cần tìm hiểu những khả năng khác nhau và tìm kiếm sự hỗ trợ.

Phụ huynh như bạn có vai trò vô cùng quan trọng trong việc tạo điều kiện cho việc chẩn đoán hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao của con, vì bạn là người chứng kiến sự trưởng thành và phát triển của chúng hàng ngày. Nếu con bạn bắt đầu hình thành một vài hành vi như có những mối bận tâm, những thói quen và những hoạt động ưa thích bất thường, đó có thể là thời gian thích hợp để bạn hỏi ý kiến bác sĩ nhi khoa. Nếu bác sỹ thấy cần lưu tâm, bạn sẽ được giới thiệu đến chuyên gia đánh giá cho con. Chuyên gia sẽ tìm hiểu rất chi tiết về lịch sử của con bạn, bao gồm sự phát triển, những kĩ năng ngôn ngữ và nhiều khía cạnh khác về hành vi xã hội của chúng.

Khi bác sĩ đánh giá con và xem xét khả năng con bạn có bị tự kỷ hay không, bác sỹ sẽ bỏ nhiều thời gian để hỏi về những vấn đề xã hội và phát triển của chúng. Bác sỹ rất cần biết con bạn có vấn đề gì ở trường, về kết bạn hay có khó khăn trong tương tác xã hội không. Đánh giá này sẽ cho biết con bạn đang khó khăn ở những mặt nào, cũng những mặt con bạn sẽ bộc lộ nhiều thế mạnh.

“Trải nghiệm có nhiều thách thức mà chúng tôi phải vượt qua để hỗ trợ con mình và dung hòa sự nhạy cảm sâu sắc của chúng với thế giới, cái thế giới mà đôi lúc quá đa tạp tới mức không thể chịu đựng nổi. Nhưng điều đó đem đến vô số món quà nếu bạn biết mở lòng đón nhận. Con bạn cần bạn trong cuộc đời; và thật sự là biết bao phụ huynh đã nói với tôi rằng họ đã trở thành con người tốt đẹp hơn khi họ chưa được ban tặng đứa trẻ này. Hãy yên tâm rằng, nếu bạn dành đủ sự tôn trọng, đánh giá và cơ hội, con bạn sẽ thay đổi thế giới theo chiều hướng đúng đắn, chân thật, tốt đẹp và tử tế.”

– William Stillman, Empowered Autism Parenting (Tiếp sức mạnh cho cha mẹ nuôi con tự kỷ)

Chức năng điều hành của não và Thuyết tâm ý

đăng 23:54, 27 thg 7, 2013 bởi Đào Linh [ đã cập nhật 14:55, 31 thg 7, 2013 ]

Những người mắc hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao thường phải đối mặt với những khó khăn trong việc hiểu những kỹ năng xã hội và ẩn ý từ người khác. Họ có thể gặp khó khăn trong việc xử lí một lượng lớn thông tin và kết nối với người khác. Hai thuật ngữ chính liên quan đến những khó khăn này là Chức năng điều hành của não (Executive Functioning) và Thuyết tâm ý (Theory of Mind). Chức năng điều hành của não bao gồm những kĩ năng như tổ chức, lập kế hoạch, duy trì sự chú ý và tiết chế các phản ứng không phù hợp. Thuyết tâm ý đề cập đến khả năng hiểu những suy nghĩ và cảm xúc của người khác, và những điều đó có liên hệ gì đến bản thân. Cả hai vấn đề này đều có thể ảnh hưởng đến hành vi của người mắc hội chứng Asperger.

Những khó khăn về Chức năng điều hành của não có thể thể hiện ra theo nhiều cách khác nhau. Có người quá chú ý vào những chi tiết nhỏ nhặt, nhưng không nhận ra chúng nằm ở đâu trong bức tranh toàn cảnh lớn hơn. Số khác gặp khó khăn trong việc tư duy phức tạp, đòi hỏi phải duy trì vài luồng suy nghĩ đồng thời. Số khác có thể gặp khó khăn trong việc duy trì sự chú ý, hoặc trong việc sắp xếp suy nghĩ và hành động. Chức năng điều hành của não cũng đồng thời đi kèm với sự kém kiểm soát những hành động bột phát. Temple Grandin từng nói: “Tôi không thể duy trì được thông tin về phần trước khi tôi thực hiện bước tiếp theo”. Những người mắc hội chứng Asperger thường thiếu khả năng sử dụng các kĩ năng liên quan tới chức năng điều hành của não như lập kế hoạch, lên trình tự và tự điều chỉnh.

Có thể tóm tắt Thuyết tâm ý là thiếu khả năng hiểu và nhận ra những ý nghĩ, cảm xúc và ý định của người khác. Những người mắc hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao có thể gặp phải những khó khăn trong việc nhận ra và xử lí cảm nghĩ của người khác, điều này đôi khi còn gọi là “sự vô tâm”. Hậu quả của tình trạng vô tâm là người bị tự kỷ không thể nhận ra những hành vi của người khác là có chủ tâm hay không. Vì khó khăn này mà người khác thường cho rằng người mắc hội chứng Asperger không biểu lộ sự đồng cảm và hiểu họ, khiến họ có thể vấp váp trong những tình huống xã hội.

Khiếm khuyết về Thuyết tâm ý có thể có tác động lớn đến những người mắc hội chứng Asperger. Trong cuốn sách mang tên Asperger Syndrome and Difficult Moments (Hội chứng Asperger và những thời khắc khó khăn), Brenda Smith Myles và Jack Southwick đã minh họa những thiếu hụt trong tương tác xã hội do khiếm khuyết về Thuyết tâm ý gây ra như sau:
Khó khăn trong việc lý giải hành vi của người khác
Khó khăn trong việc hiểu cảm xúc
Khó khăn trong việc dự đoán hành vi hoặc trạng thái cảm xúc của người khác
Gặp vấn đề trong việc hiểu quan điểm của người khác
Gặp vấn đề trong việc suy luận ra ý định của người khác
Không thấy được hành vi có tác động đến suy nghĩ và cảm xúc của người khác ra sao
Không biết cùng hướng đến những điều người khác đang quan tâm và những thỏa ước xã hội
Gặp vấn đề trong việc phân biệt giữa hư cấu và thực tại

Ozonoff, Dawson, và McPartland đã nêu trong cuốn sách họ viết “A Parent’s Guide to Asperger Syndrome and High Fuctioning Autism” (Cẩm nang về hội chứng Asperger và tự kỷ chức năng cao dành cho phụ huynh), vài gợi ý để giúp trẻ mắc hội chứng Asperger/tự kỷ chức năng cao có thể đi học thành công. Họ đưa ra những gợi ý sau để giải quyết những khó khăn về Chức năng điều hành của não:

Có bản danh sách các bài tập trong tuần của trường gửi về nhà và ngược lại, thông báo cho những người liên quan biết bài tập nào đang làm tiến hành và bài nào đã đến hạn hoàn thành.

Danh sách những việc được giao chia nhỏ thành những nhiệm vụ nhỏ hơn và vừa sức bao quát của học sinh.

Lịch làm việc hàng ngày, có thể sử dụng thiết bị điện tử hỗ trợ cá nhân (PDA) để giúp con bạn sắp xếp, tổ chức mọi việc.

Thời khóa biểu của lớp dán ở chỗ dễ nhìn.

Dành đủ thời gian để chỉ dẫn, lặp lại chỉ dẫn và trợ giúp cá nhân cho các học sinh.

Xếp cho học sinh ngồi ở bàn ưu tiên gần giáo viên và tránh xa những gì làm học sinh phân tâm.

Danh sách những thế mạnh và khó khăn

đăng 23:53, 27 thg 7, 2013 bởi Đào Linh [ đã cập nhật 11:44, 23 thg 9, 2015 ]

Điều quan trọng cần lưu ý rằng đây là một danh sách chung chung. Ở mỗi thế mạnh và khó khăn, bạn có thể tìm được những ví dụ chứng minh điều ngược lại. Ví dụ sự vụng về là một trong những khó khăn thường gặp. Tuy nhiên, một số người mắc hội chứng Asperger lại có những thế mạnh về vận động và giữ thăng bằng như của một nghệ sĩ múa.

(Stephen Shore)

Thế mạnh: Chú tâm vào chi tiết

Khó khăn: Nắm bắt toàn cảnh

Thế mạnh: Vô cùng thành thạo về một lĩnh vực đặc biệt nào đó

Khó khăn: Các kĩ năng không đồng đều

Thế mạnh: Nghiên cứu rất sâu đến độ thành tri thức bách khoa về các lĩnh vực quan tâm

Khó khăn: khó có động lực để tìm hiểu những lĩnh vực không hứng thú

Thế mạnh: Có khuynh hướng làm theo lí trí (tốt khi cần quyết định các vấn đề dễ bị cảm xúc xen ngang)

Khó khăn: Khó nhận biết về những trạng thái cảm xúc của người khác

Thế mạnh: Không để tâm nhiều tới những gì người khác nghĩ về mình (có thể đây là một thế mạnh hơn là một thách thức).

Khó khăn: Trong việc hiểu những quy tắc giao tiếp bất thành văn. Nhưng có thể tìm hiểu những qui tắc này thông qua chỉ dẫn trực diện và những câu chuyện xã hội kiểu Thẻ Quyền lực Power Cards (Gagnon, 2004)

Thế mạnh: Còn gọi là suy nghĩ độc lập. Nhờ thế họ thường có bức tranh toàn cảnh mới lạ vì có cách nhìn sự vật, ý tưởng và khái niệm khác biệt.

Khó khăn: Trong việc xử lý những gì họ không thích như thính giác, cảm thụ vận động, v.v.

Thế mạnh: Mạnh về tư duy trực quan (tư duy bằng hình ảnh hoặc phim ảnh)

Khó khăn: Khó khăn trong việc phân tích và tổng hợp những thông tin quan trọng trong cuộc trò chuyện.

Thế mạnh: Thường nói rất nhiều (khuynh hướng miêu tả tỉ mỉ rất hữu ích khi chỉ dẫn cho những người bị lạc đường)

Khó khăn: Vấn đề điều hòa cảm giác khiến họ lưu giữ các thông tin đầu vào không đều, sai lệch, và khó khăn trong việc lọc bỏ những tiếng ồn từ xung quanh

Thế mạnh: Thẳng thắn trong giao tiếp

Khó khăn: Quá thật thà

Thế mạnh: Trung thành

Khó khăn: Khái quát hóa các kĩ năng và khái niệm

Thế mạnh: Trung thực

Khó khăn: Khó bày tỏ sự đồng cảm theo đúng cách mọi người trông đợi hoặc hiểu được.

Thế mạnh: Lắng nghe không suy xét

Khó khăn: Khó khăn trong việc biểu lộ sự đồng cảm theo ý muốn hoặc cách hiểu của người khác

Thế mạnh: Trí thông minh trung bình hoặc trên trung bình

CÁC BƯỚC TƯ DUY VÀ TÂM SINH LÝ CỦA TRẺ BẬC PHỔ THÔNG

nguồn: http://bshohai.blogspot.com/2015/12/cac-buoc-tu-duy-va-tam-sinh-ly-cua-tre.html

Bài đọc liên quan:

+ Bạo lực học đường gắn liền với tâm lý lứa tuổi

+ Quán tính tư duy

+ Tư duy giáo dục phổ thông

+ Tư duy giáo dục đại học

+ Tư duy cách dạy và học

MỞ ĐẦU

Nền giáo dục của nước Việt ở bậc phổ thông trước năm 1975 ở miền Bắc, và cả nước Việt trước thập niên 1990 là bản sao từ sách dịch chương trình giảng dạy của Liên Xô là chủ yếu, chỉ khác một số phần ở các môn khoa học xã hội vài nét chấm phá lịch sử, địa lý nước Việt về đảng cộng sản ở Việt Nam.

Mặc dù, trong hệ thống giáo dục của nước Việt không thiếu người tài, nhưng dưới ánh sáng soi đường của đảng cộng sản cầm quyền ở Việt Nam, sách giáo khoa cho bậc phổ thông hoàn toàn sai với tư duy và tâm sinh lý phát triển về trí não trẻ, khi bộ giáo dục Việt Nam bắt đầu làm dự án "Cải cách sách giáo khoa" từ giữa thập niên 1990 trở về hôm nay.

Đây là mục tiêu của bài viết này nhằm để cho các nhà giáo dục Việt Nam hiểu thế nào về viết sách giáo khoa ở bậc phổ thông tối ưu nhất. Vì sách giáo khoa ở bậc học này là khó viết nhất, và là nền tảng để trẻ có thể đi xa, bay cao với những ước mơ, khát vọng và sáng tạo, chứ trẻ không kiệt sức khi vào đại học và tàn lụi sau khi được học bổng toàn phần du học ở phướng Tây, rồi mất hút giữa xã hội vì không có tư duy sáng tạo và tư duy phản biện.

BA BƯỚC TƯ DUY CỦA TRẺ

Tôi đã từng viết trên blog này vì sao bậc học phổ thông chia ra làm 3 cấp: tiểu học, trung học đệ nhất cấp - cấp 2, và trung học đệ nhị cấp - cấp 3. Vì đó là dựa vào sự phát triển tâm lý trí não trẻ, mà các nhà giáo dục, nhà tâm lý học, và các nhà y học đã nghiên cứu trong hàng trăm năm để có được. Nhưng nước Việt 25 năm qua đã làm sai hoàn toàn về vấn đề viết sách giáo khoa cho trẻ ở bậc học phổ thông. Vì sao?

Tư duy quan sát và ghi nhận: Về y học và tâm lý học, trẻ ở tuổi từ sơ sinh đến 11 tuổi là tuổi mà sự phát triển tâm lý và tư duy chỉ ở tư duy quan sát và ghi nhận - tư duy 1 bước. Trẻ ở tuổi này, là tờ giấy trắng, người lớn vẽ màu hồng, nó sẽ màu hồng; người lớn vẽ màu đen trẻ sẽ là trang giấy máu đen. Tất cả vàng, chì, thiên thần hay ác quỷ trẻ đều nhận. Vì chúng chỉ quan sát và ghi nhận, nên chúng không biết nói láo. Ông bà mình có câu tục ngữ: "Đi hỏi già, về nhà hỏi trẻ" là vậy.

Ở lứa tuổi tư duy quan sát và ghi nhận là lứa tuổi mà toàn bộ 80% bộ nhớ của trẻ dùng để chứa tất cả những gì chúng quan sát và ghi nhận. Sau 11 tuổi trẻ chỉ còn đúng 20% bộ nhớ não bộ của mình để sử dụng cho phân tích và đưa ra giải pháp. 80% bộ nhớ đó, tùy theo hiện thực cuộc sống sau này, mà não bộ sẽ tự xóa bớt những dữ liệu thừa, rồi nhận những dữ liệu - files - cần thiết khác. Vì thế, trong y học và tâm lý học có cụm từ quên để mà nhớ- tức là quên cái cũ không hoặc ít dùng, ít ôn luyện để nhớ cái mới cần thiết hơn, nhưng khi cần thì biết chỗ mà tìm.

Chính vì thế ở lứa tuổi này, trẻ chỉ cần học để tiếp thu kiến thức khoa học thường thức, công dân giáo dục, văn để hoàn thiện ngôn ngữ, và toán chỉ ở toán số học, trẻ chưa thể nuốt trôi toán học có chữ số: a, b, c, x, y, z, ... - đại số. Giai đoạn này là giai đoạn trẻ tiếp thu ngôn ngữ thứ hai, thứ ba dễ dàng nhất. Bộ nhớ của não và các cơ quan phát âm của trẻ lúc này dành cho ngôn ngữ là thích hợp nhất. Vì sau 12 tuổi nó đã hoàn thiện cho mọi phát âm và nhét đầy dữ liệu, nên khó học ngôn ngữ hơn.

Một bài giảng toán lớp 3 trong chương trình cải cách giáo dục cho trẻ một tư duy nhai lại, mà không có tư duy phân tích và tư duy độc lập.

Chính vì hiểu sai tư duy và sự phát triển tâm lý của trẻ, nên sách giáo khoa sửa chữa từ thập niên 1990 đến nay bắt trẻ học đại số, biến trẻ thành loài nhai lại. Hơn 99% trẻ học một bài toán bậc nhất giải như cái máy, giải theo toán mẫu, theo dạng, mà trẻ không hiểu vì sao giải như thế? Trẻ làm sao hiểu biểu thức là gì, x là gì, tại sao phải nhân chia trước, cộng trừ sau? v.v... Trẻ học như con vẹt, trẻ không thành một trẻ sáng tạo. Nguy hiểm hơn, trẻ sẽ thành loại copy and paste thinking - tư duy sao chép - trong lúc trẻ đang sao chép cái khác cần sao chép hơn, người lớn lại bắt trẻ sao chép cái cần phân tích!

Chính vì điều này trẻ Việt 70 năm ở miền Bắc và 40 năm qua ở miền Nam cùng cả nước dù có giỏi đi du học đại học nước ngoài tiên tiến cũng bị mất hút trong rừng trẻ tài năng, sau đại học có hơn 9.000 giáo sư và 2 vạn tiến sĩ, nhưng không có phát minh, báo đăng nước ngoài thì lèo tèo vài mống, nông dân lại là những người có sáng kiến nhờ ít bị nền giáo dục này hãm hiếp trí não.

Bên cạnh dạy trẻ tư duy độc lập, giai đoạn này phụ huynh cần dạy trẻ biết sống độc lập, không để trẻ ngủ chung, dạy trẻ biết hỏi tại sao và lý giải cho trẻ như một người bạn.

Tư duy phân tích: Cũng từ nghiên cứu y học và tâm lý học cho thấy, đến tuổi 12 mà trẻ không hoặc chưa học ngoại ngữ thì học sẽ rất khó. Vì học ngôn ngữ cần phản xạ tập nhiễm, không cần phân tích. Nhưng đến lứa tuổi này tư duy trẻ đã chuyển sang tư duy 2 bước - tư duy phân tích: quan sát và ghi nhân để sau đó là phân tích sự kiện đã quan sát và ghi nhận.

Lứa tuổi này là lứa tuổi trẻ muốn khám phá, mạo hiểm và muốn chứng tỏ mình là người lớn - teenager - nên rất chướng. Bạo lực học đường bắt đầu từ lứa tuổi có tư duy phân tích này. Vì thế tiêu chuẩn dạy trẻ ngay từ lứa tuổi dưới 11, phụ huynh phải cần dạy cho trẻ theo 2 nguyên tắc sau:

1. Không gia trưởng khi trẻ đòi hỏi sai quấy, mà phải thuyết phục trẻ bằng cách giải thích có lý luận để như là một cách dạy trẻ phân tích đúng sai, có tư duy logic và độc lập.

2. Hoàn thiện ngôn ngữ thứ nhất và thứ 2 qua đọc và viết, sau khi đã hoàn thiện 2 kỹ năng nghe và nói tự nhiên ít nhất 2 ngôn ngữ ở lứa tuổi dưới 11.

Nếu phụ huynh dạy con theo cách gia trưởng cấm đoán trẻ làm cái này, và trẻ phải làm theo bố mẹ, mà không phân tích cho trẻ biết tại sao phải làm cho đúng ngay từ ấu thơ đến lứa tuổi này, thì chắc chắn con của bạn sẽ không là bạn của bạn. Trẻ sẽ không dám thổ lộ và chia sẻ điều chúng nghĩ. Trẻ sẽ đem những thầm kín này đi xả ở quán cà phê, tiệm internet, hoặc bạo lực học đường, thậm chí cả việc nghiện heroin và cướp của giết người, khi mà nhà trường không đủ sân chơi cho trẻ.

Trẻ lúc này mới bước sang loại toán có chữ số - đại số. Việc dạy đại số và các môn học khác thì, không nên dạy trẻ trở thành loại copy and paste thinking - tư duy sao chép - như 70 năm qua, mà phải dạy cho trẻ cách tư duy tại sao có đại số? Tại sao có lịch sử? tại sao có văn học? v.v... Tự trẻ sẽ hình thành tư duy độc lập sau những chữ tại sao, và trẻ sẽ nhìn vấn đề từ gốc rễ, hơn là chỉ biết giải bài văn mẫu, bài toán mẫu và trở thành thợ toán, thợ văn, thợ học thuộc lòng, chứ không thể là thầy, không thể là nhà phát minh!

Làm cha mẹ, và làm giáo dục ở lứa tuổi này là đặc biệt quan trọng trong việc tập dần cho trẻ có tư duy phản biện. Trẻ phải luôn biết hỏi loại câu hỏi 5ws: tại sao, thế nào, ai, ở đâu, cái gì? để chuẩn bị cho một thời kỳ tư duy sau tư duy phản biện.

Bên cạnh giáo dục tư duy, ở 2 giai đoạn này phụ huynh cần cho trẻ học kỹ năng sống, khoa học thường thức của những khoa học cơ bản có thực hành, thực nghiệm kèm theo. Giúp trẻ sinh hoạt cộng đồng, đưa trẻ hội nhập các nền văn hóa mới, để tư duy của trẻ là tư duy của một công dân toàn cầu dần thể hiện. Phụ huynh không nên chờ đợi đến đại học trẻ mới bắt đầu học các nền văn hóa khác trên thế giới, và sinh hoạt cộng đồng mà phải ngay lúc này. Đó là nền tảng để trẻ thành công sau này, vì không ai có thể thành công khi chỉ là một thần đồng đơn lẻ trong thời đại nền kinh tế tri thức như hôm nay.

Tư duy phản biện: Bắt đầu sang cấp 3 phổ thông, sau khi trẻ đã được giáo dục qua 2 loại tư duy quan sát ghi nhận và tư duy phân tích, thì trẻ vào một giai đoạn tư duy mới. Đó là tư duy phản biện.

Tư duy phản biện là một loại tư duy độc lập gồm 3 bước: quan sát ghi nhận sự vật hiện tượng, phân tích chúng, và sau đó đưa ra không chỉ 1 mà là nhiều giải pháp để giải quyết sự vật hiện tượng xảy ra với cuộc sống quanh trẻ.

Nếu ở 2 giai đoạn tư duy trước trẻ được trang bị tốt tư duy quan sát và ghi nhận trung thực, sau đó phân tích đúng sự việc hiện tượng. Và phụ huynh biết dạy trẻ suy luận có logic và giảng giải trẻ đầy đủ theo cốt lõi chân thiện mỹ thì giai đoạn này trẻ bắt đầu trở thành một công dân có ích cho bản thân, gia đình và xã hội.

Đưa ra giải pháp đúng với hiện thực sinh động cuộc sống trẻ đang sống là bài toán giải quyết mọi vấn đề trong môi trường sống của trẻ, nhằm trẻ dễ hội nhập vào cuộc sống dù rất gian khó, nhưng trên nền tảng nhân bản và khai phóng, chứ không bị cái xấu lôi cuốn, và tha hóa.

Từ tư duy phản biện có sẵn, chương trình phổ thông lúc này cũng đã hoàn thiện các môn xã hội học như lịch sử, địa lý, văn học, v.v... chương trình năm cuối cấp 3, xã hội học chỉ dành cho trẻ học Triết học - khoa học của tất cả khoa học. Nó là nền tảng để chuẩn bị cho trẻ đi đến tư duy sáng tạo cho những phát minh khi ở tuổi học trò, và sau này.

Tư duy sáng tạo và gầy dựng: Giai đoạn này là giai đoạn đỉnh cao của các bước tư duy. Các giải pháp được tư duy phản biện đưa ra sẽ làm ra những phát minh, những dự án khả thi, và làm được nhiều điều có ích cho bản thân, gia đình và nhân loại.

LUẬN

Trên thế giới, ở các quốc gia có nền giáo dục tiên tiến, chúng ta dễ dàng tìm thấy những thần đồng trở thành giáo sư ở tuổi vị thành niên cũng là nhờ vào giáo dục đúng với tâm lý phát triển của lứa tuổi, chứ không chạy tắt, đón đầu, nhồi trẻ học gạo, học vẹt, học bài mẫu để trẻ trở thành loại tư duy sao chép - copy and paste thinking.

Bà Lê Duy Loan sinh năm 1962, vượt biển sang Hoa Kỳ tháng 9/1975 và được xem là bộ não của Texas Instruments đang nói chuyện tại Stafford High School, Stafford Texas, để tạo lửa cho các thế hệ học sinh ở đây vào ngày 03/6/2010

Và người Việt trên thế giới cũng không thiếu những con người thần đồng trong gian khó. Tôi xin đơn cửa tấm gương của một nhà khoa học, nhà lãnh đạo của tập đoàn Texas Instruments đáng kính - Bà Lê Duy Loan. Bà đến nước Mỹ năm 13 tuổi, tiếng Anh một chữ không biết, nhưng đến 16 tuổi bà đã tốt nghiệp trung học với thứ hạng 1/336. Sau cử nhân ở University of Texas at Austin, bà đã làm việc cho tập đoàn và có 21 bằng sáng chế cấp quốc gia Hoa Kỳ, trong đó có 5 bằng có giá trị muôn đời. Bà Lê Duy Loan đã lập ra Sunflower Mission để về Việt Nam xây dựng giáo dục cho trẻ em nghèo. "Trong 10 năm, Sunflower Mission sẽ xây được 100 lớp học, tạo 10.000 học bổng cho học sinh Việt Nam từ tiểu học đến đại học". Và chỉ trong 4 năm thành lập, Sunflower Mission đã xây được 50 lớp học và tặng 2.200 học bổng cho học sinh, sinh viên nghèo.

KẾT

Để có những học sinh đoạt giải như những người thợ trong toán, lý, hóa, sinh học Olympic hay những nhạc công như Đặng Thái Sơn cho Việt Nam trong tương lai không khó, nhưng để có một Lê Duy Loan cho Việt Nam trong tương lai, thì nền giáo dục Việt và người dân Việt phải hiểu rằng giáo dục không phải tạo ra bộ nhai lại, mà phải tạo ra những bộ óc có tư duy sáng tạo và gầy dựng.

Go West Foundation và Khuyến Học Việt đang gầy dựng một thế hệ qua dự án Ươm mầm tài năng Việt và Trung tâm giáo dục trẻ có tư duy theo chương trình giáo dục hiện đại nhất. Hy vọng nó sẽ thành hiện thực trong năm 2016 với những sự chung tay của những phụ huynh có tâm huyết với sự nghiệp giáo dục con em mình.