Vì sao ta dễ chịu khi gãi đúng chỗ ngứa?

J R Traver bắt đầu bị ngứa vào khoảng sinh nhật 40 tuổi, và đã liên tục gãi đến trầy da cho đến khi bà qua đời 40 năm sau đó.



Nhà động vật học này tin rằng bà và hai người phụ nữ họ hàng với mình đã bị một loại ký sinh trùng tên là Dermatophagoides scheremetewskyi đeo bám trên da.


Sau 17 năm cố gắng loại trừ giống ký sinh trùng sống bám trên cơ thể mình, bà thậm chí đã công bố một nghiên cứu về tình trạng cơ thể bà bị huỷ hoạt trong một tạp chí khoa học, Proceedings of the Entomological Society of Washington, có lẽ với mong muốn sẽ có ai đó biết được cách chữa bệnh ngứa tồi tệ này.


Để chữa trị, bà đến gặp các bác sĩ, bác sĩ da liễu, bác sĩ thần kinh và nhiều người ở các ngành khác.


Bà dùng các loại thuốc diệt ký sinh độc hại cho sức khoẻ, dùng đi dùng lại, chỉ với mong muốn diệt được những con ký sinh đang bám trên cơ thể mình.


Dùng móng tay, bà tìm cách cào bật chúng khỏi da mình, khiến cơ thể bị tổn thương.


Vài mẫu da bà lấy từ chính cơ thể và da đầu được gửi cho các nhà côn trùng học.


Một bác sĩ chỉ định điều trị tâm lý, nhưng bà đã thuyết phục được bác sĩ tâm lý rằng bà không cần điều trị.


“Cho đến nay, chưa có phương pháp chữa trị nào loại bỏ được bọn ký sinh trùng hoàn toàn,” bà viết.
Bí ẩn cơn ngứa


Giờ đây, chúng ta đã biết không có bầy ký sinh trùng bí ẩn nào sống dưới da, trên da hay bên trong cơ thể của Traver và những người họ hàng của bà trong 40 năm đó.


Bà bị mắc chứng bệnh rối loạn thần kinh gọi là delusory parasitosis (bệnh ký sinh trùng ảo tưởng), một tình trạng khiến bệnh nhân cố gắng truy tìm các nguyên nhân gây ra cảm giác trên cơ thể họ, thường là cảm giác cơ thể họ đang bị tổn hại.


Câu chuyện của Traver giống với những người bị bệnh ký sinh trùng ảo tưởng này, nhưng vẫn có vẻ là một ca hiếm gặp.


Những phàn nàn tương tự chiếm ít hơn 2,5% trong số thời gian điều trị của bác sĩ da liễu. Nhưng ngứa là một tình trạng phổ biến hàng ngày của bất cứ ai trên trái đất này.


Không ai thực sự biết ngứa là gì.

Image copyrightiStock




Định nghĩa về ngứa vẫn được hầu hết bác sĩ và nhà nghiên cứu chấp nhận đã có từ 350 năm trước, do một bác sĩ người Đức tên Samuel Hafenreffer đưa ra.


Ông viết một cách hơi vòng vo rằng ngứa là “cảm giác khó chịu kích thích phản xạ hoặc mong muốn gãi”.


Nếu bạn gãi, thì cảm giác đã kích thích phản xạ gãi đó được gọi là ngứa. Đó là một định nghĩa đáng tin cậy, nhưng không hữu ích.


Nhìn sơ qua, có vẻ như ngứa và cơn đau có liên hệ với nhau.


Trên da có hàng loạt các đầu dây thần kinh gọi là các thụ thể đau. Chức năng của các thụ thể đau này là truyền thông tin về sự hiện diện của các kích thích tiềm ẩn gây nguy hiểm trên da đến tuỷ sống và não.


Khi bị tấn công nhẹ, các tế bào thần kinh này gây ra cảm giác ngứa, và nếu bị tấn công mạnh hơn, cảm giác tạo ra sẽ gây đau.


Đó là giải thích theo “thuyết cường độ”.


Nhưng cũng có một cách giải thích khác, gọi là “thuyết đặc tính”.


Thuyết này cho rằng một số tế bào thần kinh sẽ thể hiện cơn đau, trong khi một số tế bào thần kinh khác tạo ra cơn ngứa, với tên thường gọi là “bệnh ngứa”. Hoặc cũng có thể có một nhóm tế bào thần kinh cho các thụ thể đau, nhưng bằng cách nào đó các tế bào này có thể phân biệt được các kích thích là ngứa hay cơn đau.
Ám ảnh gãi ngứa


Cơn ngứa có thể xuất hiện thình lình vì bất cứ lý do gì.


Trước tiên là cơn ngứa dữ dội. Đây là cảm giác chúng ta thường gặp phải, thường xuất hiện vì vài lý do đơn giản như bị côn trùng cắn.


Rồi có loại ngứa mãn tính, ngứa bệnh lý, thường có liên quan đến việc da bị khô, bị eczema, vẩy nến hoặc các bệnh da liễu khác.


Bệnh u não, đa xơ cứng, bệnh gan mãn tính, ung thư bạch huyết, bệnh AIDS, và chứng cường giáp đều gây ra các cơn ngứa mãn tính, bên cạnh một số bệnh thần kinh.


Tiếp đến là các yếu tố tâm lý và nhận thức gây ra cơn ngứa, nhưng không phải tất cả đều kỳ dị như bệnh ký sinh trùng ảo tưởng mà Traver mắc phải.


Ánh ảnh cần phải gãi ngứa có thể là biểu hiện của chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế. Trong các ca bệnh này, hành động gãi liên tục có thể gây tổn thương da và làm trầm trọng thêm căn bệnh.


Cảm giác ngứa có thể được giảm bớt bằng cách kích thích gây ra cơn đau. Cách này khiến ngứa trở thành một triệu chứng kỳ lạ hơn.

Image copyrightiStock




Gãi ngứa là cách tạo ra một cơn đau nhỏ, và cảm giác hơi đau khi ta dùng móng tay cào trên da, hay đắp cái gì đó lạnh hoặc nóng, hoặc cay lên, hoặc một chút giật điện nhỏ có vẻ thực sự có tác dụng giúp giảm cơn ngứa.


Nghịch lý thay, điều này có nghĩa là các loại thuốc giảm đau có thể làm tăng độ ngứa trên người bạn.


Giữa cơn đau và cảm giác ngứa có sự khác biệt khá rõ tuy chúng dễ bị nhầm lẫn với nhau.


Khi thứ gì đó gây đau, cơ thể chúng ta phản ứng bằng phản xạ rút lui. Ví dụ như thử đặt tay gần ngọn lửa nến, bạn bị đau vì nóng nên muốn rụt tay ngay lại.


Nhưng gãi ngứa lại có xu hướng khiến bạn muốn gãi nhiều hơn, thay vì giảm dần ở khu vực bị ngứa.


Gãi ngứa thực sự tạo ra cảm giác dễ chịu, và cho thấy phản xạ gãi ngứa có thể có nguồn gốc tiến hoá: việc xem xét kỹ hơn và gãi nhanh sẽ giúp ta loại bỏ côn trùng trên da hiệu quả hơn so với phản xạ rụt lại.


Gãi ngứa là cách khá tốt không chỉ để loại bỏ côn trùng hay ký sinh trùng, mà còn loại bỏ các mẩu thực vật hay các chất không mong muốn dính trên da hay tóc con người.
Ngứa “lây lan”


Sau đây là cơ chế của cơn ngứa: Khi có gì đó can thiệp vào da bạn, như muỗi cắn, tế bào da tiết ra một chất gọi là histamin.


Chất này kích thích các thụ thể đau trên da để gửi thông điệp đến tuỷ sống. Tuỷ sống sau đó sẽ gửi thông điệp đến một bó dây thần kinh gọi là bó tủy đồi thị (spinothalamic), rồi truyền tới não.


Năm 2009, các nhà nghiên cứu tiêm chất histamine để gây ngứa trên chân của con vật linh trưởng làm thí nghiệm. Histamine là một trong những chất trung gian giữ vai trò quan trọng trong sốc phản vệ và phản ứng dị ứng trên cơ thể người.


Trong khi đó, họ sử dụng điện cực để quan sát xem điều gì sẽ xảy ra trong bó tuỷ đồi thị của con linh trưởng.


Ngay khi chất histamine được tiêm vào, các tế bào thần kinh của nó bắt đầu nóng lên và hoạt động gấp gáp hơn.


Khi các nhà khoa học gãi cho con vật, các tế bào thần kinh bớt nóng dần.


Điện cực cho họ thấy hành động gãi tác động lên tuỷ sống chứ không phải lên não. (Thật vậy, không có “vùng ngứa” trong não).

Image copyrightiStock




Nhưng khi gãi trước lúc tiêm chất histamine, con vật chẳng cảm thấy dễ chịu gì. Như vậy, bằng cách nào đó, tuỷ sống biết khi nào gãi có tác dụng, khi nào không.


Bạn có thấy ngứa chưa? Nếu bạn cảm thấy ngứa, đó là vì ngứa cũng giống như ngáp, đều có tác dụng lây lan.


Các bác sĩ cho biết họ thường cảm thấy ngứa sau khi trị cho các bệnh nhân bị ghẻ.


Và các nhà nghiên cứu có lần từng đưa ra một bài giảng về ngứa để quan sát thử họ có thể khiến khán giả ngồi nghe cảm thấy ngứa không. Và quả thật khán giả đã bị ngứa theo.


Các camera bí mật cho thấy khán giả ngồi gãi trong suốt thời gian nghe bài diễn thuyết này nhiều hơn rất nhiều so với một bài diễn thuyết thông thường khác.


Cơn ngứa lây lan có thể thấy ở loài khỉ, cho thấy về khả năng hấp dẫn cho rằng có thể đó là ưu điểm của quá trình tiến hoá, khiến chúng ta bắt đầu tự gãi ngay khi thấy người khác ngồi gãi.
Ngứa là thú vui?


Và hãy xem xét việc này: gãi ngứa thường không bị coi là cơn đau và có thể hoàn toàn dễ chịu.


Trong một nghiên cứu đăng trên tạp chí chuyên ngành da liễu, Journal of Investigative Dermatology, vào năm 1948, bác sĩ bệnh học thần kinh George Bishop từ Đại học Y Washington viết, “gãi ngứa một cách thô bạo có thể gây ra cơn đau ở vị trí khác có thể được coi như một trong những thú vui tinh tế nhất”.


Và tuy điều này khiến việc được người yêu gãi lưng là cảm giác khá dễ chịu, nhưng nó có thể gây ra vấn đề nghiêm trọng với những người mắc các bệnh liên quan tới chứng ngứa mãn tính.


Bệnh nhân eczema cho biết họ gãi cho đến lúc không còn cảm thấy thích thú khi gãi nữa, chứ không phải gãi cho tới khi cơn ngứa giảm đi.


Nhà thơ người Mỹ Ogden Nash nói rằng “Niềm vui là được gãi mọi chỗ ngứa”. Có lẽ ông đã đúng.